Kadın Erkek Düşünce Farklılıkları, Evlilik ve Ebeveynlik Zorlukları ..

Bu yazı Dr. Câsim el-Mutavva‘ Beyin bir TV mülakatında, evlilik öncesi tanışma yolları, kadın ve erkek hakkında yaygın yanlış anlayışlar yanında öne çıkan eğitimle ve ailevi/evlilikle ilgili zorluklar üzerine, beyan ettiği görüşlerinin geniş bir özetidir.

Erkek ve Kadın Düşüncesini Doğru Anlama ile Evlilik ve Ebeveynlik Zorlukları

Erkek ve Kadın Düşüncesindeki Farklılıklar

Erkek ile kadın arasındaki ilişki, baskı ve zorluklarla başa çıkma tarzlarını etkileyen farklı mizaçlarla şekillenir. Kadın, baskı altında duygularını sözle ifade etmeye eğilimlidir; erkek ise umumiyetle susmayı ve içe kapanmayı tercih eder. Bununla birlikte, bazı erkeklerin kadınlardan daha fazla konuştuğu durumlar da istisna olarak görülebilir. Bu farklılık, karşılıklı anlayış ve iletişimi güçlendirmek için tarafların birbirini anlamasını gerektirir. Mesela, evlilik ilişkisinde kendini rahatsız hisseden bir kadın boşanma talebinde bulunabilirken, erkek bu tercihe doğrudan başvurmayabilir; zira erkekler pratik kaygılarla hareket etmeye, kadınlar ise sözlü ifadeye daha yatkındır. Bu sebeple, şeriat, boşanma kararını erkeğin eline vermiş ve bunda kadın lehine bir hikmet gözetmiştir.

İlişkilerde Uygun Tavsiyenin Önemi

Evlilik ilişkilerinde uzmanların tavsiyelerine kulak vermek, fertlerin ve ilişkilerinin şartlarını iyileştirebilir. Ancak her tavsiye her fert için uygun olmayabilir; danışman, durumu derinlemesine incelemeli ve sıkıntıyı doğru teşhis etmek için özel sorular sormalıdır. Dr. Casım el-Mutavva, bir kadının kendisine danıştığı bir meseleyi anlatır: Mesele kendisi için yeniydi ve düşünmek için süre istedi. Bu, her durumun şartlarına göre özel bir tavsiye gerektirdiğini gösterir; tıpkı bir terzi gibi, kişinin ölçülerine uygun bir elbise dikilmelidir. Uzman bir danışman, benzer görünen iki duruma bile farklı çözümler üretebilir.

Olumsuz Deneyimlerin Etkisi ve Karamsarlık Kültürü

Fertlerin olumsuz deneyimleri, evliliğe bakışlarını etkiler; başarısız ferdî tecrübeler, kadın veya erkek tarafından aktarılırsa, evlilikten soğuma kültürünü yayabilir. Sosyal medya, bu deneyimlerin aktarılmasında bir platform haline gelmiş ve evliliğe hazırlanan gençlerin kararlarını etkilemiştir. Peki, bu olumsuz deneyimlere kulak asılmalı mı, yoksa sınırlandırılmalı mı? Cevap, sosyal çevrenin umumiyetle olumsuz yönlere odaklanma eğiliminde olduğudur; hatta mutlu evliliklerde bile insanlar acılarını öne çıkarır. Bu, felsefi bir soruyu gündeme getirir: İnsan tabiatı gereği karamsar mıdır, yoksa iyimser mi? Umumiyetle insanlar olumsuz yönleri görmeye meyillidir; bu eğilim, medya ve sosyal platformların heyecan ve şiddet odaklı muhtevalarıyla daha da artar, çünkü ailevi mutluluk “ilgi çekici” bulunmaz.

Geleneksel Evlilik ve Modern İlişkiler

Son zamanlarda, dostlukla başlayıp aşka ve evliliğe uzanan ilişkiler ortaya çıkmıştır; bazıları geleneksel evliliği belirsiz ve riskli bulur. Ancak bu tür ilişkiler de zorluklarla karşılaşabilir. Mesela, iki yıl süren bir aşk ilişkisi yaşayan genç bir çiftin, erkeğin evlenme teklifinde bulunmasıyla annenin haklı gerekçelerle bu evliliği reddetmesi, her iki taraf için de psikolojik acılara yol açtı. Bu, sosyal ve kültürel gerçeklerin önceden değerlendirilmesi gerektiğini gösterir. Aileler bazen hikmetli kararlar alırken, bazen de baskıcı olabilir; bu nedenle fert, ailesinin mizacını ve kararlarının doğruluğunu değerlendirmelidir.

Evlilik Anlaşmazlıklarında İlk Adımı Atma

Evlilik ilişkilerinde uzlaşma için ilk adımı atmak, “İlk selam veren daha hayırlıdır” hadis-i şerifine dayanan imani bir adımdır. İslam’da evlilik, dünyevi bir sözleşmeden öte bir ibadet olup, nikâh merasimi, şahitler ve mehirle başlar, iki rekât namazla taçlanır ve boşanma durumunda şeriat hükümlerine uygun şekilde sona erer. Dr. Casım el-Mutavva, iki ay süren bir anlaşmazlık sonrası eşine mesaj atmayı reddeden bir erkeğin hikâyesini anlatır. Ona, bu adımı sadaka ve zekât gibi bir sevap kapısı olarak görmesini söyledi. Erkek mesaj attığında, eşinden hemen cevap geldi; bu, iyi kalplerin sadece nazik bir dokunuşa ihtiyaç duyduğunu gösterir.

Sürekli İlk Adımı Atmanın Zorlukları

Kadın, anlaşmazlıklarda sürekli ilk adımı attığında, erkek bu rolü üstlenmekten kaçınabilir. Dr. Mutavva, her durumun ayrı ayrı değerlendirilmesi gerektiğini belirtir; eğer anlaşmazlık erkeğin haksızlığından kaynaklanıyorsa, kadının hemen adım atması uygun olmayabilir. Mesela, eşini evden kovan veya ona hakaret eden bir erkeğe karşı kadının beklemesi ve durumu dengelemesi gerekebilir. Maksat, adaleti sağlamak ve mazlumu desteklemektir.

Sessiz Ceza: Nedenleri ve Etkileri

Sessiz ceza, evlilik anlaşmazlıklarında hem erkek hem kadın tarafından kullanılabilir, ancak sebepleri ve anlamları farklıdır. Erkek, kadının değersiz olduğu inancıyla veya konuşmanın kadın için önemli olduğunu bilerek sessizliği bir ceza aracı olarak kullanabilir. Kadın ise sessizliği, rahatsızlık veya eşinin davranışlarından duyduğu hoşnutsuzluğu ifade etmek için bir mesaj olarak kullanır. Araştırmalar, kadınların %80’inin baskı altında konuşmayı, erkeklerin %80’inin ise sessizliği tercih ettiğini gösterir. Bu farklılık, yanlış anlamaları önlemek için karşılıklı anlayış gerektirir.

Ebeveynlikte Tamamlayıcılık

Ebeveynlik, eşler arasında ortak bir sorumluluktur, ancak “katılım” kavramı farklı yorumlanabilir. Kadın, çocuklarla vakit geçirmeyi ve günlük ihtiyaçlarını karşılamayı katılım sayarken, erkek, çalışarak çocukların maddi geleceğini güvence altına almayı katılım olarak görür. Bu farklılık çatışmalara yol açabilir. Dr. Mutavva, eşlerin katılım kavramını açıkça tartışmasını ve kadının, erkeğin maddi gayretlerini takdir ederek, onun çocuklarla günde yarım saat veya haftalık gezilerle bağ kurmasını teklif etmesini tavsiye eder. Bu, eşlerin bir devletin içişleri ve dışişleri bakanları gibi tamamlayıcı bir şekilde çalışmasını sağlar.

Çocukların Yaşlarına Göre Ebeveynlik Rolleri

Ebeveynlik rolleri, çocukların yaşlarına göre değişir. İlk yedi yılda annenin rolü %70, babanın %30’dur. Yedi ila on iki yaş arasında babanın rolü %40-50’ye çıkar. Ergenlik döneminde (12 yaş ve üstü), babanın veya bir erkek figürün (amca, dede) varlığı, çocukların isyankâr davranışlarını düzenlemek için kritik önemdedir. Dr. Mutavva, ergen çocuklarını kontrol edemeyen bir dul kadının hikâyesini anlatır; ona, evlenerek bir erkek figürü sağlamasını teklif etti ve bu, durumu iyileştirdi.

Ebeveynliğin İhmalinin Tehlikeleri

Dr. Mutavva, ebeveynliği maddi kazanç uğruna ihmal etmenin tehlikelerine dikkat çeker. Zengin bir iş adamının, servet biriktirmeye odaklanarak çocuklarını ihmal etmesi, iki oğlunun uyuşturucu bağımlısı olmasına yol açtı. Bu, Kur’an’ı Kerim’in “Hemeze sûresinde” geçen “Mal toplayıp sayanlara yazıklar olsun” uyarısını yansıtır. Para, ailevi mutluluğu veya istikrarı garanti etmez; ebeveynler, iş ile çocukların duygusal ve manevi ihtiyaçları arasında denge kurmalıdır.

Ebeveynlikte Tamamlayıcılık

Eşler arasındaki uyum, ailevi başarının temelidir ve her birinin rolünü anlamayı gerektirir. Bazı kültürlerde erkek, ailenin maddi geleceğini sağlamak için dışarıda çalışırken, kadın evde çocuk yetiştirir. Ancak bu, annenin çocukları şımarttığı suçlamalarına yol açabilir. Kadın, tek başına hem erkek hem kız çocukları yetiştirebilir mi? Bu, eşler arası koordinasyona bağlıdır. İngiltere’de babalık izni, babaların çocuklarla vakit geçirmesini sağlar; bu, toplumlarımızda uygulanması istenen bir fikirdir.

Hayatın Baskıları ve Değişen Talepler

Aileler, hayat taleplerinin değişmesiyle artan baskılarla karşı karşıyadır; eski lüksler artık temel ihtiyaçlar haline gelmiştir. Dr. Mutavva, hâkimlik yaptığı dönemde, kadınların nafaka ve barınma taleplerine ek olarak cep telefonu masrafı istediğini anlatır. Başlangıçta bunu lüks sayarak reddetse de, artık telefon temel bir ihtiyaç olarak kabul edilmektedir. Evlilik şartları da değişmiş; bazı kadınlar, güzellik kliniklerine aylık ziyaretleri sözleşmeye dahil eder. Bu, evliliğin diyalog ve anlayış üzerine kurulmasını gerektirir; ebeveynlik, suç oranlarını düşüren ve içtimai istikrarı artıran bir hazinedir.

Kadının Hayatında Denge

Kadın, hayatında dengeyi korumak için dört alana itina göstermelidir: iş, manevi hayat (Namaz, Kur’an, Zikir), ailesi ve nefsine vakit ayırmayı (hobiler, spor, dinlenme). Dr. Mutavva, üç mühim nasihati telkin eder: mükemmeliyetçilikten feragat etmeyi, görevleri çocuklara tevdi ederek yükü hafifletmeyi ve zaman yönetimi araçlarından istifade etmeyi. Eğer iş, vakti tüketiyorsa, onun mahiyetini değiştirmek icap edebilir.

Ebeveyn Dostluğu ve Babanın Rolü

Dr. Mutavva, “ebeveyn dostluğu” kavramını teşvik eder; baba, rehber olmanın yanı sıra çocuklarının arkadaşı da olmalıdır. Hz. İbrahim’in oğlu İsmail ile kurduğu dostluk, rüyasını paylaşması ve Ka’be’yi birlikte inşa etmesi buna örnektir. Bir baba, oğluyla bağ kurmak için onun hobisi olan bisiklet yarışına katıldığında, birkaç gün içinde aralarındaki buzlar eridi. Bu, ebeveyn dostluğunun önemini gösterir.

Ergenlerle İletişim ve Diyalog

Ergenlik (12-16 yaş), etkili diyalog gerektiren hassas bir dönemdir. Ebeveynlerin hata yaptığı nokta, diyalog sırasında yargılayıcı olmaktır; bu, çocukları kapatır. Dr. Mutavva, sosyal medyada şantaja uğrayan 13 yaşındaki bir kızın hikâyesini anlatır; ailesiyle askeri bir ilişki nedeniyle sorunlarını paylaşamadı. Ebeveynler, sadece manevi eğitime odaklanmış, sosyal medya tehlikeleri veya cinsî eğitim gibi konuları ihmal etmişti. Bu, her yönüyle kapsamlı eğitimin önemini vurgular.

Hassas Konularla Başa Çıkma

Çocukların, müstehcenlik ve ahlâksızlıkla birlikte uyuşturucu gibi zararlı yollara sapmaları, sarsılmaz ve kararlı bir duruşla men edilmeli, engellenmelidir. Dr. Mutavva, bu konularda gevşek davranılmaması gerektiğini belirtir; bu tür davranışların zihinî, psikolojik ve fizikî zararları vardır. Bir annenin, oğlunun banyoda telefonla uzun süre geçirdiğini fark etmesi üzerine, telefonu banyodan çıkarması meseleyi çözdü. Gerekirse interneti kesmek gibi sert önlemler alınabilir. Hz. Peygamber’in, zina izni isteyen gence mantıklı sorularla yaklaşması, ergenlerle gerçekçi diyalogun önemini gösterir.

Müstehcen Gösterilerin Tehlikeleri ve Titiz Kontrol ile Denetim Zarureti

Müstehcen Gösteriler, gençler için ciddi bir tehlikedir; doğru cinsi bilgi sunmaz, ahlakı ve zevki bozar, zihinî ve psikolojik zararlar verir ve şeriatta yasaktır. Dr. Mutavva, çocuklarla açık ve samimi bir münasebet tesis etmeyi, ancak otoriterlikten uzak bir gözetim uygulamayı tavsiye eder. Telefon kullanımı hususunda, sosyal medyanın “ahlâk hırsızları” gibi tehlikeleri dikkate sunulmalı ve ebeveynler, çocukların yanında bir destek ve rehber olarak yer almalıdır. Uygulamalar ebeveyn hesabına bağlanabilir veya düzenli telefon denetimleri gerçekleştirilebilir.

Çocukların Hayati Öneme Haiz Soruları İle Başa Çıkma

“Allah nerede?” veya “Allah’ı kim yarattı?” gibi hayati öneme haiz sorular, çocuğun zekâsını ve fıtratını yansıtır; genellikle 4-6 yaş ve ergenlikte ortaya çıkar. Ebeveynler, sinirlenmeden veya susturmadan bu soruları teşvik etmeli, bilmiyorlarsa birlikte araştırma yapmalı veya âlimlere danışmalıdır. Bu sorular, çocuğun fıtrat üzere olduğunun ispatıdır. Bu soruların göz ardı edilmesi, çocukları çizgi filmlerdeki Reenkarnasyon (Ruhun Dönüşümü) gibi ateist fikirlere maruz bırakabilir. Ebeveynler, İslami bakış açısını yaşlarına uygun şekilde açıklamalı, İmam Ebu Hanife’nin bir ateistle münazarası gibi https://islamdergisi.com/genel/imami-azam-ve-felsefeci/ kıssa ve hikâyelerle imanlarını güçlendirmelidir.

Çocukları Allah ve Peygamber Sevgisiyle Yetiştirme

Çocuklara Allah ve Peygamber sevgisini aşılamak için, ilk yedi yılda “güzelleştirme” yöntemi kullanılmalı; Allah’ın merhamet ve cömertlik gibi güzel sıfatları vurgulanmalı, azap veya cehennemden bahsedilmemelidir. Yedi yaş sonrası, Hz. Âdem’in hikâyesinden esinlenen “ağaç kuralı” uygulanır; hata yapmanın insan doğasının parçası olduğu, ancak tövbe ve istiğfarla düzeltilebileceği öğretilir. Bu, çocuğun Allah’la bir savaş içinde hissetmesini önler. Korkutma veya mükemmeliyetçilik, çocuğun suçluluk hissetmesine veya isyana yol açabilir.

İlk Çocuğunu Yetiştirecek Çiftlere Tavsiyeler

İlk çocuklarını yetiştirecek çiftlere Dr. Mutavva şu tavsiyelerde bulunur: İlk olarak, ebeveynlik bir bilim ve kabiliyettir; kitap okumalı, kurslara katılmalı ve uzmanlara danışılmalıdır. İkinci olarak, öfke ve bağırmadan kaçınılmalı; çünkü sık öfkelenme sinirli bir nesil yetiştirir. Üçüncü olarak, %30 kararlılık (kuralları uygulamak) ve %70 sevgi (takdir, hediye, şefkat) dengesi kurulmalı. Bu denge, psikolojik ve ahlaki olarak istikrarlı bir nesil yetiştirir.

Dr. Câsim el-Mutavva‘

Tercüme: Ahmet Ziya İbrahimoğlu
07.10.2025 OF

Konuşmanın Arapça Aslının Videosu:
Kadının Yeri Evi mi? (Arapça Video)👇
https://youtu.be/AE12-id6Aw4?si=FTZXVogSCtobfbcn

هذه المقالة تمثل ملخّصًا موسّعًا لآراء الدكتور جاسم المطوّع التي أدلى بها في مقابلة تلفزيونية حول طرق التعارف قبل الزواج، والمفاهيم الخاطئة عن المرأة والرجل، وكذلك أبرز .التحديات التربوية والأسرية/الزوجية 👇

فهم التفكير بين الرجل والمرأة والتحديات الزوجية والتربوية

الفرق بين تفكير الرجل والمرأة

تتميز العلاقة بين الرجل والمرأة بطباع متباينة تؤثر على طريقة تعاملهما مع الضغوط والتحديات. فالمرأة، عندما تواجه ضغطًا، تميل إلى التعبير عن مشاعرها بالكلام، بينما يميل الرجل إلى الصمت والانزواء. ومع ذلك، هناك استثناءات، إذ قد يتحدث بعض الرجال أكثر من النساء في بعض الحالات. هذا الاختلاف يتطلب فهمًا متبادلًا بين الطرفين لتعزيز التواصل والتفاهم. فعلى سبيل المثال، إذا شعرت المرأة بعدم الراحة في العلاقة الزوجية، قد تلجأ إلى طلب الطلاق، بينما الرجل قد لا يلجأ إلى هذا الخيار مباشرة، إذ يكون أكثر حرصًا عمليًا، بينما تكون المرأة أكثر تعبيرًا لفظيًا. ولهذا السبب، جعلت الشريعة قرار الطلاق بيد الرجل، مع مراعاة الحكمة في ذلك.

أهمية النصيحة المناسبة في العلاقات

عند الاستماع إلى نصائح المختصين في العلاقات الزوجية، يمكن أن تسهم هذه النصائح في تحسين ظروف الأفراد وعلاقاتهم. لكن، ليست كل نصيحة مناسبة لكل شخص، إذ يجب على المستشار دراسة الحالة بعمق من خلال طرح أسئلة محددة لتشخيص المشكلة بدقة قبل تقديم الحلول. على سبيل المثال، يروي الدكتور جاسم المطوع قصة امرأة استشارتْه حول مشكلة معينة، فطلب منها مهلة للبحث والتفكير، لأن المشكلة كانت جديدة عليه. هذا يعكس أهمية تخصيص النصيحة وفقًا لظروف كل حالة، كما يُشبَّه الأمر بتفصيل الثوب الذي يجب أن يناسب صاحبه تمامًا. فقد يقدم المستشار الخبير حلولًا مختلفة لحالتين متشابهتين بناءً على تفاصيل كل منهما.

تأثير التجارب السلبية وثقافة التشاؤم

تؤثر التجارب السلبية للأفراد في نظرتهم إلى الزواج، إذ قد ينقل البعض تجاربهم الشخصية الفاشلة، سواء كانت لامرأة أو رجل، مما يساهم في نشر ثقافة العزوف عن الزواج. فقد أصبحت وسائل التواصل الاجتماعي منصة لنقل هذه التجارب، مما يؤثر على قرارات الشباب المقبلين على الزواج. ويتساءل البعض: هل ينبغي الاستماع إلى هذه التجارب السلبية أم وضع حدود لها؟ الإجابة تكمن في أن المحيط الاجتماعي غالبًا يركز على الجوانب السلبية، حتى من الأشخاص السعداء في زواجهم، إذ يميلون إلى تسليط الضوء على المعاناة بدلاً من السعادة. هذا يطرح سؤالًا فلسفيًا: هل الإنسان بطبعه متشائم أم متفائل؟ غالبًا ما يميل الناس إلى رؤية الجانب السلبي، وهو ما يتفاقم بتأثير الإعلام ووسائل التواصل التي تركز على الإثارة والعنف بدلاً من السعادة الأسرية، لأن الأخيرة لا تُعتبر “مثيرة” بما يكفي لجذب المتابعين.

الزواج التقليدي مقابل العلاقات الحديثة

برزت في الآونة الأخيرة علاقات زوجية تبدأ بالصداقة، حيث يظن الأطراف أنها ستتوج بالحب ثم الزواج، معتبرين أن الزواج التقليدي غامض وغير مضمون. لكن هذه العلاقات قد تواجه تحديات، كما في قصة شاب وفتاة ارتبطا بعلاقة حب لمدة عامين، وعندما تقدم الشاب لخطبتها، رفضت الأم لأسباب وجيهة لم يدركها الطرفان مسبقًا. هذا أدى إلى معاناة نفسية لكليهما، مما يبرز أهمية دراسة الواقع الاجتماعي والثقافي قبل التورط في مثل هذه العلاقات. فالأهل قد يكونون حكماء في قراراتهم أحيانًا، وقد يكونون متسلطين أحيانًا أخرى، لذا يجب على الفرد تقييم طباع أسرته ومدى حكمتها قبل اتخاذ قراراته.

المبادرة في حل الخلافات الزوجية

في العلاقات الزوجية، يُعدّ المبادرة بالصلح خطوة إيمانية تحمل أجرًا عظيمًا، كما ورد في الحديث النبوي: “خيرهما الذي يبدأ بالسلام”. فالزواج في الإسلام ليس مجرد عقد دنيوي، بل هو عبادة تبدأ بطقوس دينية كعقد القران بحضور الشهود والمأذون، وتصاحبها صلاة ركعتين، وتنتهي وفق أحكام الشريعة إذا وقع الطلاق. لذا، ينبغي أن تكون المبادرة بالصلح جزءًا من هذا النهج الإيماني. يروي الدكتور جاسم المطوع قصة رجل رفض التواصل مع زوجته بعد خلاف استمر شهرين، متمسكًا بمفهوم “الكرامة”، فأشار عليه بأن يعتبر المبادرة بابًا للأجر الإلهي، كالزكاة والصدقة. وعندما أرسل الرجل رسالة إلى زوجته، جاء الرد سريعًا، مما يعكس أن القلوب الطيبة تحتاج فقط إلى لمسة حانية لتعود إلى الوئام.

تحديات المبادرة المتكررة

قد تواجه المرأة تحديًا عندما تعتاد على المبادرة دائمًا في حل الخلافات، مما يجعل الرجل يتكاسل عن أخذ دوره في الصلح. في هذه الحالة، ينصح الدكتور المطوع بضرورة دراسة كل حالة على حدة، فقد يُطلب من المرأة تأخير المبادرة أو التوقف عنها مؤقتًا لإيصال رسالة إلى الزوج، خاصة إذا كان الخلاف ناتجًا عن ظلم منه. على سبيل المثال، إذا أخطأ الزوج بطرد زوجته أو إهانتها، فإن المبادرة السريعة منها قد لا تكون مناسبة، بل ينبغي التريث والبحث عن طريقة تحفظ كرامتها وتعيد التوازن إلى العلاقة. الهدف هو تحقيق العدالة بين الطرفين، مع تجنب دعم الظالم على حساب المظلوم.

الصمت العقابي: دوافعه وتأثيراته

يُعدّ الصمت العقابي أسلوبًا قد يستخدمه الرجل أو المرأة في الخلافات الزوجية، لكنه يختلف في الدوافع والمعنى بينهما. فالرجل قد يلجأ إلى الصمت إما لأنه تربى على فكرة أن المرأة أقل قيمة، أو لأنه يعلم أن الحوار يهم المرأة، فيستخدم الصمت كوسيلة للعقاب. أما المرأة، فعندما تمارس الصمت العقابي، فهي غالبًا ترسل رسالة تعبر عن عدم راحتها أو استيائها من تصرف الزوج. وتشير الدراسات إلى أن 80% من النساء يميلن إلى التعبير بالكلام عند الضغط، بينما يفضل 80% من الرجال الصمت. هذا الاختلاف يتطلب فهمًا متبادلًا لتجنب سوء التفاهم، إذ قد يظن الرجل أن المرأة ترضى بسهولة، بينما هي تضع شروطًا للصلح، في حين أن الرجل قد يحتاج إلى محاولات متكررة من الزوجة للرضا، حتى لو كان راضيًا داخليًا.

التكامل في التربية بين الزوجين

تُعدّ التربية مسؤولية مشتركة بين الزوجين، لكن تختلف وجهات النظر حول مفهوم “المشاركة”. فالمرأة قد ترى المشاركة في الجلوس مع الأطفال، تلبية احتياجاتهم اليومية، وتعليمهم، بينما يرى الرجل أن مشاركته تتمثل في تأمين مستقبلهم المادي من خلال العمل الشاق. هذا الاختلاف في التعريف قد يؤدي إلى خلافات، لذا ينصح الدكتور المطوع الزوجة بمناقشة مفهوم المشاركة مع زوجها بوضوح، مع الإقرار بجهوده في تأمين المستقبل، ثم اقتراح أن يشارك بنصف ساعة يوميًا مع الأطفال أو برحلات أسبوعية لتعزيز التواصل. هذا الأسلوب يساعد على تحقيق التكامل بين الزوجين، حيث يعمل كل منهما كجزء مكمل للآخر، مثل وزير الداخلية والخارجية في دولة واحدة.

أدوار التربية حسب أعمار الأطفال

تتفاوت أدوار الزوجين في التربية حسب أعمار الأطفال. في السنوات السبع الأولى، تكون الأم هي المسؤولة الرئيسية بنسبة تصل إلى 70%، بينما يكون دور الرجل حوالي 30%. من سن السابعة إلى الثانية عشرة، يزداد دور الرجل تدريجيًا إلى 40% أو 50% حسب الظروف. أما في مرحلة المراهقة (من 12 عامًا فما فوق)، فيصبح دور الرجل حاسمًا، خاصة مع تمرد الأبناء وبحثهم عن الهوية. في هذه المرحلة، وجود الأب أو شخصية ذكورية (كالعم أو الجد) ضروري لضبط سلوك الأبناء. يروي الدكتور قصة أرملة فقدت السيطرة على أبنائها المراهقين، فنصحها بالزواج لتوفير شخصية ذكورية تساعد في التربية، وبالفعل، تحسنت الأمور بعد زواجها من رجل تبنى دورًا تربويًا بحكمة.

مخاطر إهمال التربية

يحذر الدكتور المطوع من مخاطر إهمال التربية لصالح السعي وراء المال. يروي قصة رجل أعمال ثري أهمل أبناءه بسبب انشغاله بتكديس الثروة، فاكتشف لاحقًا أن اثنين من أبنائه وقعا في إدمان المخدرات. هذه القصة تعكس تحذيرًا قرآنيًا من سورة الهمزة: “ويل لكل همزة لمزة الذي جمع مالاً وعدده يحسب أن ماله أخلده”. فالمال لا يضمن السعادة أو الاستقرار الأسري، بل قد يؤدي إهمال التربية إلى نتائج وخيمة. لذا، يجب على الآباء تحقيق التوازن بين العمل وتلبية احتياجات الأبناء العاطفية والتربوية.

التكامل بين الزوجين في التربية

يُعدّ التناغم بين الزوجين أساسًا لنجاح العلاقة الأسرية، ويتطلب ذلك فهمًا واضحًا لدور كل منهما. في بعض الثقافات، يرى الرجل أن دوره يقتصر على العمل خارج المنزل لتأمين مستقبل الأسرة، بينما تتولى المرأة تربية الأبناء داخل المنزل. لكن هذا التقسيم قد يؤدي إلى اختلالات، مثل اتهام الأم بتدليل الأبناء بشكل زائد. يطرح السؤال: هل تستطيع المرأة بمفردها تربية الأبناء الذكور والإناث بنجاح؟ الجواب يعتمد على التنسيق بين الزوجين. على سبيل المثال، في بريطانيا، يوجد قانون إجازة الأبوة إلى جانب إجازة الأمومة، مما يتيح للأب قضاء وقت مع أبنائه، وهي فكرة يُتمنى تطبيقها في مجتمعاتنا. التنسيق بين الأبوين في إدارة الوقت وتحديد من يتولى التربية في أي لحظة هو أمر حيوي لتحقيق التوازن.

إدارة ضغوط الحياة وتغير المتطلبات

تواجه الأسر اليوم ضغوطًا متزايدة نتيجة تغير متطلبات الحياة، حيث أصبحت الكماليات السابقة جزءًا من الأساسيات. يروي الدكتور جاسم المطوع تجربته كقاضٍ في المحاكم، حيث كانت الزوجات في السابق تطالب بنفقة الأبناء والمسكن، لكن مع ظهور الهواتف النقالة، أصبحت تطالب بمبلغ للهاتف كجزء من النفقة. في البداية، كان يرفض هذا الطلب معتبرًا الهاتف كماليًا، لكن اليوم أصبح الهاتف النقال ضرورة أساسية في الأحكام القضائية. كذلك، تطورت متطلبات الزواج، فأصبحت بعض الزوجات تشترط زيارات شهرية لعيادات التجميل كجزء من عقد الزواج، مما يعكس تحول الكماليات إلى أساسيات. هذا التغيير يتطلب بناء العلاقة الزوجية على التفاهم والحوار لمواجهة ضغوط الحياة، مع الحفاظ على التربية كثروة حقيقية تقلل من الجريمة وتعزز استقرار المجتمع والأسرة.

تحقيق التوازن في حياة المرأة

لتحقيق التوازن في حياة المرأة، يجب أن تراعي أربع دوائر: عملها (وظيفتها أو مشروعها)، الجانب الإيماني (الصلاة، قراءة القرآن، الذكر)، أسرتها (زوجها وأبناؤها)، ووقتها الخاص (هواياتها، الرياضة، الاسترخاء). لتحقيق هذا التوازن، ينصح الدكتور المطوع بثلاث استراتيجيات: أولًا، التخلي عن المثالية لأنها قد تؤدي إلى إهمال بعض الجوانب. ثانيًا، التفويض، حيث توزع الأم المهام على الأبناء لتخفيف الضغط عنها، مما يتيح لها وقتًا لنفسها وعبادتها وزوجها. ثالثًا، استخدام أدوات إدارة الوقت كالتذكيرات أو التنبيهات. إذا كان العمل يستنزف وقتها، فقد تحتاج إلى تغيير طبيعة عملها لتحقيق التوازن بين هذه الدوائر.

الصداقة الوالدية ودور الأب

يُشجع الدكتور المطوع على مفهوم “الصداقة الوالدية”، حيث يكون الأب صديقًا لأبنائه إلى جانب دوره كمرشد. الصديق لا يحاسب على كل خطأ، بل يغض الطرف أحيانًا لكسب ثقة الأبناء. يستشهد بقصة النبي إبراهيم عليه السلام، الذي بنى علاقة صداقة مع ابنه إسماعيل، فصارحه برؤيا الذبح، وشاركه في بناء الكعبة، مما يعكس أهمية المشاركة في نشاط مشترك. يروي الدكتور قصة أب اشتكى من انقطاع ابنه عنه، فنصحه بالسفر معه لمشاركته هوايته (سباق الدراجات)، وبعد أيام من السفر، بدأ الابن بالتواصل، مما “أذاب الجليد” بينهما. هذا يبرز أهمية الصداقة الوالدية في بناء علاقة قوية مع الأبناء.

التعامل مع المراهقين والحوار

تُعدّ مرحلة المراهقة (من 12 إلى 16 عامًا) مرحلة حساسة تتطلب حوارًا فعّالًا مع الأبناء. الخطأ الشائع بين الآباء هو إصدار الأحكام أثناء الحوار، مما يدفع الأبناء إلى الانغلاق وعدم مشاركة أسرارهم. يروي الدكتور قصة فتاة عمرها 13 عامًا وقعت ضحية ابتزاز عبر وسائل التواصل الاجتماعي بسبب غياب الحوار الودي مع والديها. كانت علاقتهما معها عسكرية، تقتصر على الأوامر والنواهي، مما جعلها لا تشعر بالأمان لمشاركتهما مشكلتها. عندما تدخل الدكتور، ساعدها على حل المشكلة، لكن الصدمة كانت لوالديها اللذين ركزا على التربية الإيمانية دون التربية المتكاملة، كالتوعية بمخاطر وسائل التواصل الاجتماعي أو التربية الجنسية. هذا يبرز أهمية التربية الشاملة التي لا تهمل أي جانب.

التعامل مع المواضيع الحساسة

عند اكتشاف أن الابن أو الابنة دخلوا في عالم المواد الإباحية أو المخدرات، يجب التعامل بحزم ووضوح. يحذر الدكتور المطوع من التساهل في هذه القضايا، ويوصي بجلسة صريحة لتوضيح مخاطر هذه السلوكيات، التي تسبب أضرارًا نفسية وعقلية وجسدية، وتشوه المفاهيم الجنسية لدى الشباب. يروي قصة أم لاحظت تأخر ابنها في الحمام مع هاتفه، فنصحها بمنع الهاتف من دخول الحمام كخطوة أولى، مما أوقف المشكلة. في مثل هذه الحالات، قد يكون من الضروري اتخاذ إجراءات صارمة كفصل الإنترنت أو سحب الهاتف لحماية الابن من الإدمان. الحوار المنطقي، كما فعل النبي صلى الله عليه وسلم مع الشاب الذي طلب الإذن بالزنا، هو أسلوب فعّال، حيث استخدم النبي أسئلة منطقية لإقناعه بترك الفكرة، مما يعكس أهمية الحوار العقلاني مع المراهقين.

مخاطر المواد الإباحية والحاجة إلى المراقبة

تُعدّ المواد الإباحية خطرًا كبيرًا على الأبناء، إذ لا تقدم معلومات جنسية صحيحة، بل تُفسد الأخلاق والذوق العام، وتؤثر سلبًا على العقل والنفس، ناهيك عن كونها محرمة شرعًا. لذا، تكتسب المراقبة أهمية كبيرة في حماية الأبناء. ينصح الدكتور جاسم المطوع ببناء علاقة صداقة مع الأبناء تتسم بالصراحة والحوار المفتوح، حتى في المواضيع الحساسة، لكن دون أن تتحول إلى تسلط. المراقبة يجب أن تكون ذكية، بحيث تحافظ على الثقة المتبادلة. على سبيل المثال، عند شراء هاتف للطفل، يُفضل عقد اتفاق مسبق يوضح مخاطر وسائل التواصل الاجتماعي، مثل وجود “لصوص الأخلاق” أو الاحتيال المالي، مع التأكيد على أن الأب والأم فريق داعم له. يمكن ربط تطبيقات الهاتف بحساب الوالدين لمراقبة المحتوى، أو الاتفاق على جلسات دورية لفحص الهاتف معًا، مما يعزز الشعور بالتعاون بدلاً من التجسس.

التعامل مع الأسئلة الوجودية للأبناء

الأسئلة الوجودية، مثل “أين الله؟” أو “من خلق الله؟”، هي دليل على ذكاء الطفل وفطرته السليمة، وتظهر غالبًا في مرحلتين: من 4 إلى 6 سنوات، وخلال المراهقة. يجب على الآباء عدم التوتر أو إسكات الطفل، بل تشجيعه على طرح الأسئلة والبحث عن إجابات معه. إذا كان الوالدان لا يملكان الإجابة، يمكنهما اقتراح البحث معًا أو استشارة أهل العلم. هذه الأسئلة تعكس فضول الطفل الطبيعي وتؤكد أنه يولد على الفطرة. تجاهل هذه الأسئلة قد يعرض الطفل للأفكار الإلحادية المنتشرة في الرسوم المتحركة أو وسائل التواصل، مثل فكرة تناسخ الأرواح. لذا، يجب على الوالدين مناقشة هذه الأفكار مع أبنائهم، وتوضيح الرؤية الإسلامية بأسلوب يناسب عمرهم، مستشهدين بقصص مثل مناظرة الإمام أبو حنيفة مع الملحد لتعزيز الثقة بالعقيدة. https://www.hurras.org/vb/node/5195

تربية الأبناء على حب الله ورسوله

لزرع حب الله ورسوله في قلوب الأطفال، ينصح الدكتور المطوع بمبدأ “التزيين” في السنوات السبع الأولى، حيث يُقدم الله والنبي صلى الله عليه وسلم بصورة محببة، مركزًا على صفات الله الجميلة مثل الرحمة والكرم، وتجنب الحديث عن العذاب أو النار، لأن ذلك قد يُشوه صورة الله في ذهن الطفل. بعد سن السابعة، يُطبق “قانون الشجرة”، مستوحى من قصة آدم عليه السلام، حيث يُعلم الطفل أن الخطأ جزء من الطباع البشرية، لكن التوبة والاستغفار هما السبيل لتصحيحه. هذا الأسلوب يجنب الطفل الشعور بالحرب مع ربه، ويعزز فكرة أن الله يفرح بتوبة العبد. التخويف من النار أو التركيز على المثالية قد يؤدي إلى نتائج عكسية، مثل إحساس الطفل بالذنب الدائم أو التمرد.

نصائح للأزواج المقبلين على تربية أول طفل

للأزواج المقبلين على تربية طفلهم الأول، يوصي الدكتور المطوع بما يلي: أولاً، اكتساب الثقافة التربوية من خلال القراءة، حضور الدورات، واستشارة أهل الخبرة، لأن التربية علم ومهارة. ثانيًا، تجنب الغضب والصراخ أثناء التربية، إذ تُشير الدراسات إلى أن الغضب المتكرر يؤدي إلى نشوء جيل عصبي. ثالثًا، الجمع بين الحزم والحب بنسبة 30% حزم (لضبط القوانين مثل مواعيد النوم) و70% حب (من خلال التقدير، الهدايا، والعاطفة)، حتى لو أخطأ الطفل. هذا التوازن يضمن تنشئة مستقرة نفسيًا وأخلاقيًا، ويبني أسرة متماسكة.

الدكتور جاسم المطوّع 

Yukarıdaki Yazının İngilizce Tercümesi: 👇

Differences in Male and Female Thinking, Challenges in Marriage and Parenting

This article is an extensive summary of the views expressed by Dr. Jāsim al-Mutawwaʿ during a television interview, in which he discussed methods of premarital acquaintance, common misconceptions about men and women, as well as prominent educational, familial, and marital challenges.

Understanding Male and Female Thought Patterns in Relation to Marriage and Parenting Challenges

Differences in Male and Female Thinking

The relationship between a man and a woman is shaped by differing temperaments that influence the way they respond to pressure and hardship. A woman tends to express her emotions verbally under stress, whereas a man often prefers silence and withdrawal. Nevertheless, there are exceptions-some men talk more than women. This difference necessitates mutual understanding for communication to flourish.

For example, in a troubled marriage, a woman may readily request divorce, while a man may not resort to that decision directly, being usually more concerned with practical matters. This is one reason why Islamic law entrusted the authority of divorce primarily to the man-carrying wisdom that often works in favor of the woman.

The Importance of Proper Advice in Relationships

Listening to the guidance of specialists in marital matters can improve personal circumstances and relationships. Yet, not every piece of advice is suitable for every individual. A consultant must study each case deeply and ask the right questions to diagnose the real problem.

Dr. al-Mutawwaʿ recounts a case in which a woman sought his counsel on an unfamiliar issue. He asked for time to reflect-showing that advice must be tailored to each situation, as a tailor makes a garment to fit specific measurements. An experienced consultant may give two seemingly similar cases entirely different solutions.

The Impact of Negative Experiences and the Culture of Pessimism

Negative personal experiences shape people’s view of marriage. When either men or women recount failed relationships, it can foster a culture of aversion to marriage. Social media has amplified this phenomenon, influencing young people preparing for marriage.

Should these negative experiences be heeded or ignored? The fact is that society tends to focus on the negative; even in happy marriages, people often highlight their pains. This raises a philosophical question: is human nature inherently pessimistic or optimistic? Generally, people incline toward the negative, and this tendency is reinforced by media and social platforms that thrive on drama and conflict-whereas family happiness is rarely considered “newsworthy.”

Traditional Marriage and Modern Relationships

In recent times, relationships often begin with friendship, grow into romance, and then lead to marriage. Some people see traditional marriage as uncertain or risky. However, such relationships are not free of challenges either.

Dr. al-Mutawwaʿ relates the story of a young couple who had been romantically involved for two years. When the man proposed marriage, his mother rejected the match for valid reasons. This led to emotional distress for both parties-illustrating that social and cultural realities must be considered beforehand. Families can sometimes make wise decisions, yet at other times act in a domineering manner. Therefore, individuals must assess their families’ temperaments and the soundness of their judgments.

Taking the First Step in Marital Disputes

Making the first move toward reconciliation in marital conflict is an act of faith, reflecting the hadith: “The one who greets first is better.” In Islam, marriage is not merely a worldly contract; it is an act of worship. It begins with the marriage ceremony, witnesses, and dowry; it is crowned with two units of prayer and, if necessary, is dissolved according to Islamic law.

Dr. al-Mutawwaʿ tells the story of a man who, after two months of conflict, refused to text his wife first. The doctor encouraged him to see this initiative as a charitable act, like giving alms. When the man finally sent the message, his wife replied immediately-showing that good hearts often need only a gentle touch.

The Difficulty of Always Taking the First Step

When a woman continually takes the first step in resolving disputes, the man may grow accustomed to evading that role. Dr. al-Mutawwaʿ stresses that every situation must be evaluated individually. If the man is the one at fault-having, for instance, driven his wife out of the house or insulted her-the woman should wait, allowing justice to be served and the wronged party supported.

The “Silent Treatment”: Causes and Consequences

Both men and women may resort to silence in marital disputes, yet their motives and meanings differ. A man may use silence as a form of punishment, either out of disregard for his wife or knowing that conversation is important to her. A woman often uses silence to signal discomfort or displeasure at her husband’s behavior.

Studies show that 80% of women prefer to talk under stress, whereas 80% of men prefer silence. Recognizing these differences is essential to prevent misunderstandings.

Complementarity in Parenting

Parenting is a shared responsibility, yet the concept of “participation” is often interpreted differently. A woman tends to view spending time with the children and meeting their daily needs as participation, while a man often regards his labor to secure the family’s financial future as his share of participation. This difference can lead to conflict.

Dr. al-Mutawwaʿ advises couples to openly discuss their understanding of participation. A wife should appreciate her husband’s financial efforts while encouraging him to bond with the children through short daily interactions or weekly outings. This arrangement allows the parents to function complementarily—like the ministries of interior and foreign affairs in a well-run state.

Parenting Roles by the Child’s Age

Parental roles change as the child grows. During the first seven years, the mother’s role accounts for about 70%, the father’s for 30%. Between ages seven and twelve, the father’s role rises to 40–50%. In adolescence (12 and above), the presence of the father or a male figure such as an uncle or grandfather becomes crucial to curb rebellious tendencies.

Dr. al-Mutawwaʿ recounts a case where a widowed mother struggled with her teenage sons’ behavior; he advised her to remarry to provide a paternal figure, which improved the situation.

The Dangers of Neglecting Parenting

Dr. al-Mutawwaʿ warns against neglecting parenting in pursuit of wealth. He cites the example of a wealthy businessman whose obsession with amassing riches led to neglecting his children, resulting in both sons becoming drug addicts. This reflects the Qur’anic warning in Sūrat al-Humazah: “Woe to every slanderer and backbiter who hoards wealth and counts it.”

Money cannot guarantee family happiness or stability. Parents must balance their work with the emotional and spiritual needs of their children.

Complementarity Between Parents

Harmony between spouses is the foundation of family success, requiring each to understand their respective roles. In many cultures, the man works to provide for the family’s future, while the woman nurtures the children at home. Yet this sometimes leads to accusations that mothers spoil their children.

Can a woman alone raise both sons and daughters? The answer depends on spousal coordination. In countries such as the UK, paternity leave enables fathers to spend quality time with their children—an idea worth considering in other societies.

Life’s Pressures and Changing Demands

Modern families face mounting pressures as yesterday’s luxuries have become today’s necessities. Dr. al-Mutawwaʿ recalls his time as a judge when he initially rejected women’s demands for allowances for mobile phone expenses, considering them a luxury. Over time, however, he recognized that a phone had become a basic necessity.

Even marital expectations have shifted; some women now include regular beauty-clinic visits in their marriage contracts. Such realities show that marriage must be founded on dialogue and mutual understanding. Proper parenting remains a treasure that reduces crime rates and enhances social stability.

Balance in a Woman’s Life

A woman must strive to maintain balance in four key areas: her career, her spiritual life (prayer, Qur’an, remembrance), her family, and time for herself (hobbies, exercise, rest).

Dr. al-Mutawwaʿ offers three important recommendations: give up perfectionism, delegate certain responsibilities to children to ease her burden, and make use of time-management tools. If her work consumes excessive time, she may need to reconsider its nature.

Parental Friendship and the Father’s Role

Dr. al-Mutawwaʿ advocates the concept of “parental friendship”; a father should not only guide but also be a friend to his children. The relationship of Prophet Ibrāhīm with his son Ismāʿīl—sharing his dream and building the Kaʿbah together—serves as an inspiring model.

A father who joined his son in his hobby of bicycle racing was able to break the ice within days—highlighting the power of parental friendship.

Communicating with Adolescents

Adolescence (ages 12–16) is a delicate phase that requires effective dialogue. Parents often err by being judgmental during discussions, which causes children to shut down.

Dr. al-Mutawwaʿ recounts the case of a 13-year-old girl who suffered online blackmail but could not confide in her parents due to a strict, almost military-like family environment. Her parents focused solely on religious upbringing, neglecting vital issues such as social-media risks and age-appropriate sexual education. This underscores the importance of truly comprehensive upbringing.

Handling Sensitive Issues

Children’s exposure to obscenity, immorality, or drugs must be firmly prevented. Dr. al-Mutawwaʿ warns against leniency in such matters, which can cause cognitive, psychological, and physical harm.

He tells of a mother who solved a problem simply by removing her son’s phone from the bathroom where he lingered for long periods. In some cases, stricter measures—like cutting off internet access—may be necessary.

The Prophet Muḥammad’s gentle yet rational dialogue with a youth who sought permission to commit fornication shows the importance of realistic engagement with adolescents.

The Dangers of Obscene Content and the Need for Careful Monitoring

Pornographic material is a serious threat to the young. It misinforms them about sexuality, distorts moral taste, harms their psychological health, and is prohibited in Islamic law.

Dr. al-Mutawwaʿ advises parents to build open and friendly relationships with their children while maintaining a non-authoritarian form of supervision. When it comes to phone use, parents should explain the dangers of social-media “thieves of morality” and position themselves as supportive guides. Apps can be linked to a parent’s account, and regular device checks may be conducted.

Addressing Children’s Profound Questions

Questions such as “Where is God?” or “Who created God?” reflect a child’s intellect and innate nature, typically arising between ages 4–6 and again in adolescence.

Parents should encourage such questions rather than scold or silence them. If they do not know the answer, they should research it with the child or consult scholars. These questions are in fact signs of the child’s natural disposition toward faith.

Ignoring them risks leaving children vulnerable to atheistic notions found in cartoons—such as reincarnation. Parents should explain the Islamic perspective in an age-appropriate way and strengthen their children’s faith with instructive stories, such as Imām Abū Ḥanīfa’s debate with an atheist.

(Story link in Turkish: https://islamdergisi.com/genel/imami-azam-ve-felsefeci/)

Raising Children with Love for God and the Prophet

Instilling love for God and His Messenger begins in early childhood. In the first seven years, the “beautification” approach is most effective—emphasizing God’s mercy, generosity, and other beautiful attributes while avoiding references to punishment or Hell.

After age seven, Dr. al-Mutawwaʿ recommends the “tree rule,” inspired by the story of Prophet Ādam: children should learn that making mistakes is part of human nature but that errors can be corrected through repentance and seeking forgiveness.

This prevents a child from feeling at odds with God. Harshness or perfectionism may instead lead to guilt or rebellion.

Advice for Couples Raising Their First Child

For couples about to raise their first child, Dr. al-Mutawwaʿ offers three key pieces of advice:

  1. Parenting is a science and a skill. Read books, attend courses, and seek expert advice.
  2. Avoid anger and shouting. Frequent displays of anger breed an irritable generation.
  3. Maintain a balance of 30% firmness (consistent rules) and 70% love (appreciation, gifts, affection).

This balance nurtures a generation that is both psychologically stable and morally sound.

Dr. Jāsim al-Mutawwaʿ

Translated by: Ahmet Ziya İbrahimoğlu
07 October 2025 – OF

Original Arabic Interview Video:
“Is a Woman’s Place at Home?” (Arabic)👇