Albani Ebu Gudde Karşılaşması

Elbânî ile Ebû Gudde Arasında Geçen Mülâkat

(Haberi ve konuşmayı tashih ve teyit eden: Üstad Riyâd Cenzirlî)

Şeyh Elbânî’yi, Halep’ten muhaddis ve hadis usûlünde derin bir âlim olan Şeyh Abdülfettâh Ebû Gudde tartışmaya çekti. Aralarında bir mülâkat cereyan etti. Bu konuşmayı, vefatından önce Şa‘bân ayında Medîne-i Münevvere’ye geldiğinde bana bizzat aktaran kardeşim Şeyh Muhammed Munîr rahmetullahi aleyh şöyle nakletmişti:

Riyad şehrinde onunla karşılaşıp tartıştı. Şeyh Abdülfettâh kendisine sordu:

– Sen muhaddis misin, hadis ilminde bir âlim misin?

Elbânî cevap verdi:

– Hakkımda öyle söylüyorlar.

Şeyh tekrar sordu:

– Peki, sen isnadları kimden aldın, hangi âlimlerden rivayet zincirini elde ettin?

Elbânî dedi ki:

– Kitaplardan.

Bunun üzerine Şeyh Abdülfettâh:

– Bu mümkün değildir! Muhaddis olabilmek için rivayetleri hadis ehli olanlardan almak gerekir. Kim onları ehillerinden almazsa, muhaddis sayılamaz, dedi.

Sonra ona yöneldi ve şöyle dedi:

– Sen nahiv, sarf ve diğer ilimlerde de âlim misin? Öyleyse bize Sahîh-i Buhârî getirin.

Sahîh-i Buhârî getirildi. Şeyh Abdülfettâh, Resûlullah’ın (sallallahu aleyhi ve sellem) bir gazvede ashabına söylediği şu mânadaki sözün bulunduğu yere açtı:

“Gidin ve ervi‘û (yavaşlayın, dinlenin).”

Kitabı Elbânî’ye vererek dedi ki:

– Bu hadisi bize oku.

Elbânî okumaya başladı. “Ervi‘û” kelimesine gelince “ervá‘û” diye yanlış okudu (hemzeyi fetha ile).

Hâlbuki “ervá‘û” (fetha ile) “dört ayak üzerinde yürüyün” demektir; kesra ile “ervi‘û” ise “dört kişi hâlinde yürüyün” mânasına gelir.

Bunun üzerine Şeyh Abdülfettâh ona:

– Yeter artık! Sen dört ayakla yürüyorsun! Ey dört ayakla yürüyen, cehlin kâfî! Git önce dili öğren, ondan sonra hadisle meşgul ol! Sen nereden çıktın da çağının eşsiz âlimi oldun? dedi.

Fakat Âl-i Suûd’un hadis ilminden anlayan kimseleri olmadığından, Elbânî’yi bir müddet İslâm Üniversitesi’nde hadis hocası yaptılar.

Öğrencilerine söylediği sözlerden biri şuydu:

“Eğer elimden gelseydi, Resûlullah’ın kabrini Mescid-i Nebevî’den çıkarır, yeşil kubbeyi de yıkardım.”

Onun talebelerinden biri de, 1400 hicrî senesinin başında sabah namazında silahları cenaze tabutları içinde içeri sokarak Harem-i Şerif’i basan ve “Mehdî” kıyamını çıkartan Cüheymân’dı. Kapılar kapatılmış, talebelerinden biri “Mehdî” adıyla biat talep etmiş, sonuçta dört bin hacı ve umreci hayatını kaybetmişti.

Bundan sonra Elbânî bu fitneden ötürü Ürdün’e sürgün edildi. Fakat insanlar hâlâ ona aldanıyorlardı; çünkü “insanlar hükümdarlarının dini üzeredir.”

Bu meselede Şeyh Abdülfettâh, Şeyh Abdullah Serrâcuddîn el-Halebî, ve nihayet günümüzde Medîne-i Münevvere’de yaşayan, onun talebesi muhaddis Şeyh Muhammed Avvâme de konuşmuş ve Elbânî için:

“Elbânî İslâm ümmetini böldü.” demiştir.

Ebû Yâsir el-Arabî’nin Yazısı

Bismillâhirrahmânirrahîm

Allah’ta sevgili kardeşlerim,

Benim her hangi bir kimseye saldırmak âdetim değildir; daima herkesin görüşüne, onlara katılmasam da hürmet ederim. Fakat bu mesele öylesine yaygınlaştı ki artık emanete riayet gereği, hakikati söylemenin vaktidir. Çünkü iş, çok tehlikeli bir noktaya ulaşmıştır.

Söz konusu ifade şudur: “Hadisi Elbânî sahih saydı veya zayıf gördü.”

Hatta bazıları Elbânî’yi dokuz büyük imamdan biri sanar hale geldi! Halbuki o 1999 yılında vefat etmiş bir kişidir.

Meseleye Dönüş

İnternette çokça karşımıza çıkan bu ifade “Elbânî sahih dedi.” Oysa Elbânî ne muhaddisti, ne de bir tek rivayeti Resûlullah’a isnadıyla ezberlemişti. Diyelim ki muhaddis olsaydı bile, sahih veya zayıf hükmünü vermek ona düşmezdi. Çünkü hadisleri sahih ya da zayıf sayma yetkisi muhaddise değil, hâfıza aittir. Hâfızlık ise ilmî rütbe bakımından muhaddislikten üstündür.

Muhaddis rivayetleri isnadlarıyla ezberler; hâfız ise buna ilâveten bütün râvîlerin durumlarını, tabaka tabaka bilir.

Elbânî ise, sahihle zayıfa hükmetmeye kalkıştı. Ehliyetli olmadığı için kimi zaman zayıf hadisi sahih, kimi zaman sahihi zayıf saydı.

Benim için ne zaman “Elbânî sahih dedi” ifadesini görsem, kendi kendime sorarım: “Büyük hâfızlardan, mesela İmam Tirmizî’den daha mı üstün ki hadisi sahih sayıyor veya reddediyor?”

Bir Teşbih

Bu durumu çağımızdan bir örnekle açıklayayım: Bir tıp profesörü hastayı muayene eder, onda ağır bir hastalık tespit eder ve acilen ameliyat edilmesi gerektiğini söyler. Ardından bir tıp öğrencisi çıkar ve “profesörün dediği doğru değil” der.

Acaba biz öğrencinin sözünü, profesörün sözünden daha güvenilir kabul eder miyiz? Elbette hayır!

Hadis ilmi hakkında bugün yapılan budur. Hatta iş, daha da tehlikeli boyuta vardı: “ed-Direrü’s-Seniyye” sitesinde bazı hadislerin râvî zincirini kaydeden büyük hâfızların isimleri silinmiş, onların yerine Elbânî’nin adı yazılmıştır!

Doğru Tutum Nedir?

Eğer bir kimse: “Elbânî sahih dedi, ne dersiniz?” diye sorarsa, cevap şudur:

Böyle bir ifade ancak şu şartla söylenebilir: Elbânî kendi isnadlarıyla Resûlullah’a ulaşan yeni bir hadis kitabı telif etmiş olsun. Kendi kitabında yer alan hadisleri sahih veya zayıf diye ayırsın.

Ama kalkıp da sahih ve zayıf hükmü vermiş olan imamların kitaplarına girip onların hükümleriyle çekişmek, rivayet ve isnad ilmiyle alay etmektir.

Bu yazının amacı Elbânî’ye hücum etmek değil, hakikati ortaya koymak ve işlerin geldiği noktayı göstermektir. Çünkü bu iş dindir; dininizi kimden aldığınıza dikkat edin!

Özellikle sosyal medyada, WhatsApp gruplarında dolaşan hadis görsellerinin neredeyse hepsinde “Elbânî sahih dedi, zayıf dedi” ifadesi bulunuyor.

Tehlikeli Bir Örnek

Beni bu yazıyı aceleyle kaleme almaya sevk eden şey, bir kardeşimizin sayfasında gördüğüm paylaşımdı. Orada bir hadis yer alıyor ve altında “Elbânî sahih dedi” notu düşülmüş. İnsanlara da bu “sünnetle amel edin” çağrısı yapılıyordu.

Hadis şu mealdeydi: “Secdeden kalkarken hamur yoğuran kimsenin oturuşu gibi kalkmak.” Böylece hem hadis imamlarının görüşleri hem de Müslümanların asırlardır uyguladığı namaz şekli terk edilerek, bütün ümmetin namazı “sünnete aykırı” sayılıyordu!

Bu durumda tek diyeceğimiz: Hasbunallâhu ve ni‘me’l-vekîl.

Son Söz

Şeyh Elbânî rahmetullahi aleyh’in sayısız vehimleri vardı. Bazı hadisleri sahih veya zayıf sayarken ortaya koyduğu şey, çirkin bir bid‘at idi. Buna bir de öncekilerin -tenkid imamlarının- söz ve uygulamalarından gafleti eklenince, iş daha da vahimleşti.

Nitekim eskilerin dediği gibi:

“Bir kimse kendi alanı dışında konuşursa, garâib işler çıkarır.”

O hâlde dikkat edin ey Allah’ın kulları! Eğer bu paylaşımı doğru bulursanız, Elbânî’nin adını silip, hadisi çıkaran asıl hâfız ve muhaddisin adını yazın. Aksi hâlde, İmam Buhârî, Müslim, Ebû Dâvûd, Tirmizî, Nesâî gibi büyük muhaddislerin isimleri zamanla unutulacak! Halbuki ümmet ve âlimler, asırlar boyunca onları anmış, onları aşmamıştır.

Ayrıca, Resûlullah’tan gelen hadisleri ihtiva eden resimlerin ve yazıların çoğunda “Elbânî sahih dedi” ifadesi vardır; bu konuda da dikkatli olun.

Allah’ım! Bize faydalı olanı öğret, öğrettiğinle bizi faydalandır, ilmimizi, amelimizi ve din anlayışımızı artır.

Ve son duamız: Elhamdülillâhi Rabbi’l-âlemîn.

Elbânî’nin Gelişi ve Ardından Ortaya Çıkan Fitneler

Riyâd Cenzirlî – 25 Şubat 2023

Allah’ın Selâmı Rahmeti ve Bereketi üzerinize olsun.

Elbânî geldi, beraberinde fitneler de geldi; insanlar, önceden sükûn ve ittifak içinde iken ihtilâf şiddetlendi.

Ben her iki şeyhe de yetiştim, ikisiyle de Mekke’de görüştüm. Ondan önce Halep’te iken Elbânî’nin tâbîlerini tanıdım. Onların neler yaptığını gördüm: Cemaatle namaz kılanlara muhalefet ediyorlar, saf düzeninde ayaklarını aşırı açıyor, ellerini göğüslerinin yukarısına koyuyor, nefisleri kabarık bir hâlde duruyorlardı. Halep’te Elbânî’nin en büyük destekçisi Şeyh Nesîmî idi.

Halk huzur ve huşû içinde namaz kılarken, onlar ayaklarıyla, dirsekleriyle rahatsız ediyor; taşlaşmış, donuk tartışmalarıyla insanların üzerine gidiyorlardı. Dinin ruhunu bilmeyen, yalnızca metnin dış yüzüne yapışan; ne mânâ, ne te’vil, ne illet, ne de dil bilgisi gözeten bir anlayış… Birini görürsün: “Resûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) buyurdu ki…” der; hâlbuki tahâretin en basit şartlarını dahi bilmez.

Elbânî ve tâbîleri yalnızca nassın zahirinde kalmakla yetinmiyor, muhaliflerini hedef alıyor; mezhep imamlarının görüşlerine bağlı olanlara ağır sözler sarf ediyorlardı. Hâlâ gençliğimde Halep’te onların bir yazısına rastladığımı hatırlıyorum. Şâfiîler’in bir hükmüne dair şöyle demişlerdi:

“Bu ancak bir Şâfiî veya bir köpeğe câizdir.”

Bu söz beni son derece incitmişti ve zihnimden hiç silinmedi.

Bizim, mezheplerine bağlı ve kadîm tahsil usûllerini muhafaza eden âlimlerimiz, Elbânî’nin ilmini tanımadılar; zira o, ezberlemiş değildi, ilmi şeyhlerden almış da değildi. Yalnızca kitap okuyor ve naklediyordu. Buna ilâveten Arap da değildi; Arnavutluk’tan göç etmişti. Ben kendisiyle Mekke’de görüştüğümde hâlâ Acem aksanı dilinde idi; tıpkı İranlıların peltekliği gibi. Arapça’ya vukufu yoktu.

Şu da bir hakikattir ki, onun kadar hadis kitaplarıyla meşgul olan olmamıştı. Gayretliydi, sabırlıydı, daima hadis kaynaklarını mütalaa ediyordu. Fakat usûl-i hadis ilmini okuyup okumadığını bilmiyorum.

Davetini ve kitaplarının yayılmasını, Beyrut’ta meşhur bir yayınevi sahibi desteklemişti; Dımaşklı, Âl-i Dervîş’tendi. Elbânî’nin eserlerini basan oydu. Sonra vefat etti. Uzun bir yoldaşlıktan sonra aralarında, zannederim telif ve neşir hakları sebebiyle, yani dünyevî bir mesele yüzünden ihtilâf çıktı.

Âlimler Elbânî’nin ilmî derecesi hususunda ihtilafa düştüler: Kimi destekledi, kimi reddetti, kimi de ortada kaldı. Ben, Şeyh Ali Tantâvî’den bizzat işittim:

“Hadiste ilmi vardır; bizim diyarda bu zamanda onun gibi kimse yoktur.”

Veya buna yakın bir söz söyledi. Bölgeyi belirtti, fakat bütün İslâm âlemi için böyle bir hüküm söylemedi.

Şeyh Saîd Tantâvî ise onun ilmine güvenmezdi. Ondan bir hâtırasını işittim: Bir gün Şam’daki Emevî Câmii’nde Elbânî ile birlikte hadis okuyorlarmış. Müezzinlik ile ilgili hadise gelmişler:

Resûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem), Bilâl’e “Kalk, ezan oku!” buyurmuş. Metinde şöyle geçiyordu: “Bilâl Kâbe’nin kapısının üzerine çıktı ve ezan okudu.”

Şeyh Saîd hemen Elbânî’ye:

“Dur! (Zira Şeyh Saîd titiz ve zekî idi.) Bunu bize açıkla; nasıl yani kapının üstüne çıktı?” dedi.

Elbânî:

“Yani kapının üzerine, başka nasıl olabilir?” diye karşılık verdi.

Bunun üzerine Saîd ona:

“Hayır, yanlış! Zira Arapça’da ‘alâ bâbi’l-Ka‘be’ demek, kapının tepesinde değil, kapının yanında, önünde demektir.” diye açıkladı.

Elbânî ise bu açıklamaya şaşırmış ve itiraz etmişti. Şeyh Saîd bana bu vakayı bizzat anlattı ve Elbânî’nin Arapça’nın mânâlarını bilmediğini gösterdiğini söyledi.

Onun hadisleri sahih sayma veya zayıf görme hususundaki yöntemine de pek çok kimse itiraz etti, bozukluğunu ortaya çıkardı. Belki bunların en meşhuru Ürdün’de yaşayan, Âl-i Sakkâf’tandı. Onun iki veya daha fazla ciltlik bir kitabı vardı. Kendi kütüphanemde bulunuyor ama şu an yanımda değil. O kitapta hadisleri tek tek takip etmiş ve Elbânî’nin hatalarını göstermişti.

İşte Elbânî’nin hâli böyleydi.

Şeyh Abdülfettâh ise tahkik ehli, titiz, âlimlerin usûl ve ahlâkına bağlı bir zattı. Yolu Elbânî’nin yoluna tamamen muhalifti. Hatta denebilir ki Elbânî’nin ilmî bir yöntemi yoktu; yalnızca nakille meşguldü.

Mektubunuzda zikrettikleriniz, Elbânî ile Abdülfettâh arasında geçenler, tamamen doğru ve herkesçe bilinen, tevatür derecesine ulaşmış hâdiselerdir. Kırk sene, belki daha da öncesine uzanır. Ben gençliğimde dahi bunları biliyordum.

Ayrıca, Elbânî’nin “sahih” kaydı düşmesi meselesine gelince: Buhârî’den, Müslim’den veya diğer büyük muhaddislerden bir rivayet nakledildikten sonra “Sahih kıldı Elbânî” denmesi, bu büyük âlimlere karşı küçültücü bir ifâdedir. Bundan kaçınmak gerekir.

Lâkin günümüz yazarları işin kolayına kaçıyor, yalnızca “Sahih kıldı Elbânî” demekle yetiniyorlar. Bazen bizler de kolaylık olsun diye -tasvip kastı olmaksızın- aynı ifadeyi kullanabiliyoruz. Allah bizleri bağışlasın.

Allah hepsine rahmet etsin. Herkes yolunu ve yöntemini bilir; dilediğini seçer. Allah bizleri affetsin, hak yolunu aydınlatsın ve o yolda daim kılsın.

Üstad Riyâd Cenzirlî 25.02.2023 Konya

NOT: Riyad Cenzerli Hoca Mekke Üniversitesi Dil bölümünden hocam olup halen Konya’da yaşamaktadır. Yazıda zikredilen Ebu Gudde Hocamız, Said Tantavi Hocamız bizim de yakından tanıma ve sohbet etme imkanı bulduğumuz hocalarımızdandır. 26/02/2023
Ahmet Ziya İbrahimoğlu

ملاحظة: الشيخ رياض جنزرلي أستاذي في قسم اللغة بجامعة مكة، وهو يقيم حاليًّا في مدينة قونية. وأمّا شيخُنا الجليل أبو غدّة، وشيخُنا سعيد الطنطاوي، فهما من العلماء الذين تشرّفنا نحن أيضًا بلقائهم والأخذ عنهم ومجالستهم.

26 / 02 / 2023

أحمد ضياء إبراهيم أوغلو