Batının Kirli Geçmişi, Unutulmuş Soykırım ve Katliamlar ..
Yeni Dünyada Unutulmuş Bir Soykırım: Latin Amerika’da 15. ve 16. Asır Felâketi
Giriş
Coğrafî keşiflerin ve sömürge çağının başlangıcı olarak kabul edilen 15. yüzyılın sonlarından itibaren, Avrupa’nın önde gelen güçleri tarafından “Yeni Dünya” olarak adlandırılan Latin Amerika topraklarında büyük bir demografik çöküş yaşanmıştır. Bu yıkım, sadece askerî ve siyasî bir işgal değil, aynı zamanda kültürel, ırkî ve beşerî bir tasfiye sürecidir. Söz konusu süreçte milyonlarca yerli insan ya kılıçtan geçirilmiş, ya salgın hastalıklarla kırılmış yahut da ağır sömürü şartları altında hayatını kaybetmiştir.
Bu yazıda, Latin Amerika’daki yerli halkların, Avrupalı sömürgecilerle karşılaştıktan sonraki yüz yıl içerisinde nasıl büyük bir felâkete sürüklendiği; bu felâketin sebepleri, boyutları ve neticeleri, ilmî kaynaklara dayalı olarak incelenecektir.
1. Latin Amerika’nın Nüfusu ve Kırımı: Sayılarla Facia
Amerika kıtasında, Kristof Kolomb’un 1492 yılında Hispaniola adasına ulaşmasından önce, 50 ila 100 milyon arası yerli nüfusun yaşadığı tahmin edilmektedir[^1]. Ancak 16. yüzyıl sonuna gelindiğinde bu nüfusun %90’ından fazlası yok olmuştur[^2].
Örnekler:
- Meksika: 1519’da 25 milyon olan nüfus, 1570’te yaklaşık 1,3 milyona düşmüştür[^3].
- Hispaniola (Haiti-Dominik): Kolomb’un gelişinden 50 yıl sonra nüfusun neredeyse tamamı yok olmuştur[^4].
- Peru: İnka İmparatorluğu’nun kalbi olan bölgede, nüfusun büyük kısmı salgınlar, savaşlar ve zorla çalıştırma sonucu kırılmıştır[^5].
Bu süreçte toplamda 60 milyon civarında yerlinin hayatını kaybettiği tahmin edilmektedir. Bazı bölgelerde ise hayatta kalan nüfus, toplam nüfusun %1 ila %2’si seviyesine kadar düşmüştür[^6].
2. Felâketin Sebepleri: Sadece Mikroplar Değil
Kimi Batılı müellifler, bu büyük yok oluşu yalnızca çiçek, kızamık, grip gibi salgın hastalıklara bağlamaya meyillidir. Hâlbuki bu açıklama, gerçeğin yalnızca bir kısmını yansıtır. Zira ölüm sebepleri arasında:
- Sistematik köleleştirme ve zorla çalıştırma (encomienda sistemi)[^7],
- Silahlı katliamlar ve kasıtlı imhalar[^8],
- Kadınlara ve çocuklara yönelik cinsî saldırılar[^9],
- Tarım alanlarının yok edilmesi ve aç bırakma politikaları[^10],
- Kültürel ve dinî baskılar, zorla Hristiyanlaştırma ve isim değiştirme[^11]
gibi birçok unsur vardır. Bu sebeplerin tümü birlikte değerlendirildiğinde, sadece biyolojik değil, aynı zamanda siyasî, kültürel ve ahlâkî bir “soykırım” manzarası ortaya çıkmaktadır.
3. Irkî ve Cinsiyet Temelli Tasfiye
Yerli halklara yönelik uygulanan tasfiye siyaseti, yalnızca toplu ölümlerle sınırlı kalmamış; aynı zamanda onların nesebî devamlılığını da hedef almıştır. Kadınların sistematik şekilde cinsel saldırıya uğraması, melez (mestizo) nesillerin ortaya çıkmasına yol açmış, bu da yerli kavimlerin hem biyolojik hem de kültürel devamlılığını tahrip etmiştir[^12].
Bu süreçte doğan yeni nesiller, çoğunlukla ana dillerini, inançlarını ve kültürel hafızalarını yitirmiş; böylece sadece insanların değil, medeniyetlerin de mezarı kazılmıştır.
4. Unutulmuş Bir Soykırım: Sessizliğin Sebepleri
Bugün Latin Amerika’daki bu büyük kıyım, diğer modern soykırımlar kadar hatırlanmamakta, gündemleştirilmemektedir. Bunun sebepleri arasında:
- Kolonyal geçmişin hâlâ bazı ülkelerde bir “medeniyet taşıyıcısı” gibi takdim edilmesi,
- Yerli halkların hâlâ siyasî ve kültürel bakımdan dışlanmış olması,
- Batı tarih yazımında bu meselelerin marjinalleştirilmesi yer almaktadır.
Halbuki bu felâketin boyutları, modern çağın ilk büyük soykırımı olarak kabul edilecek seviyededir[^13].
Sonuç: Mazlumun Sessiz Feryadı
Latin Amerika’da 15. ve 16. yüzyılda yaşanan bu felâket, yalnızca tarihin karanlık bir sahifesi değil; aynı zamanda bugüne düşen bir gölgedir. Bu kıyım, sömürgeciliğin sadece toprağa değil, insana, dile, inanca ve hafızaya da yönelen bir işgal olduğunun en çarpıcı örneğidir.
Unutulmamalıdır ki, medeniyetin ölçüsü toprağın genişliği yahut altının miktarı değil; zulme karşı gösterilen merhamet, hakka karşı duyulan hürmettir.
Peki Bu Soykırım ve Katliamın Sorumluları Kim?👇
1. Sorumlu Ülkeler: Başat Avrupa Sömürge Güçleri
a. İspanya
- Kristof Kolomb’un 1492’deki yolculuğu ile başlayan süreçte İspanyol tacına tâbi fatihler ve valiler (örneğin Hernán Cortés – Meksika, Francisco Pizarro – Peru), milyonlarca yerliyi doğrudan veya dolaylı tarzda imha etmiştir.
- Encomienda sistemi, teoride dini eğitim ve koruma karşılığı zorla çalıştırmayı gerektiriyordu; ancak gerçekte soyutlanmış köleliğe dönüştü ve kitlesel ölümlere yol açtı.
- Katolikleştirme zorlamaları, yerli halkların kültürel tasfiyesi ve Batı merkezli taassuba dayalı bir soykırım aracına dönüştü.
1.b. Portekiz
- 1500’den itibaren Brezilya topraklarını fethederek Amazon yerli halkları başta olmak üzere geniş çaplı katliamlar gerçekleştirmiştir.
- Yerli halkların şekerkamışı plantasyonlarında acımasız şekilde çalıştırılması ve ardından Afrika’daki kölelerle yerlerinin değiştirilmesiyle hem demografik hem de kültürel bir yok oluş yaşanmıştır.
1.c. İngiltere
- Kuzey Amerika’nın doğu kıyılarında kurulan kolonilerde yerli kabilelere sistematik saldırılar düzenlenmiş, topraklarından sürülmüşlerdir.
- Özellikle 17. ve 18. yüzyıllarda yerli halkları açlıkla yüz yüze bırakma, çiçek hastalığı taşıyan battaniyeler kullanma gibi bilinçli biyolojik imha yöntemleri uygulanmıştır; bu girişimlerin etkili olup olmadığı tartışmalı olsa da, niyet açısından açıkça savaş suçudur.
2. Sorumlu Irkî Kimlik: Batılı (Avrupalı) Beyaz Irk
Söz konusu soykırım sadece bazı yöneticilerin eseri değil; bütün Batı Avrupa’ya yayılan, şu kabullenilmiş fikirlerle şekillenmiş sistematik bir zihniyetin ürünüdür:
- “Yerli halklar medeniyetsiz, hayvanî ve köleleştirilebilir.”
- “Toprak sahibi değil, kuvvetli olan hak sahibidir.”
- “Hristiyan olmayansa insan bile sayılmaz.”
Bu ırkçı ve dini motifli düşünce yapısı, Batı-merkezli, üstünlükçü kolonyal bakış açısının temelidir.
3. Dînî Meşrulaştırma: Katolik Misyonerlik
- Sömürgeciler hem krallık hem de kilise işbirliğini taşıyarak yerli halkları Hristiyanlaştırma amacıyla baskıya başvurdu. Özellikle Cizvitler ve Dominikenler, direnenleri ya öldürdü ya da toplum dışına itti.
- Bu dini baskılar, yerli kimlikleri bastırarak bir “manevî imha” sürecine dönüşmüştür.
4. Ortak Zihniyet: Sömürgeci Avrupa
- İspanya, Portekiz, İngiltere yanında daha sonra Fransa ve Hollanda da Latin Amerika’da sömürgeciliği yaygınlaştırmıştır; bu nedenle sorumluluk tek bir devlete değil, bütün Batı Avrupa’nın kolonyalist zihniyetine aittir.
- Bu zihniyetin temeli, çıkar uğruna hak ihlâllerini meşru gören seküler emperyal ahlâktır.
Sonuç ve Hüküm
Latin Amerika’da 15. ve 16. yüzyıllarda gerçekleşen bu büyük soykırımda:
- Doğrudan siyasi sorumlular: İspanya ve Portekiz krallıkları
- Uygulayıcılar: Avrupalı kaşifler, koloniyel yöneticiler, misyonerler
- Zihnî altyapı: Batı-merkezli üstünlükçü, beyaz ırkçı görüş
- Meşruiyet üreticileri: Katolik kilisesi ve Avrupa entelijansiyası
Bu trajedi, yalnızca tarihî bir vak’a değil; modern Batı’nın inşasında kullanılan kirli bir temel taşıdır. İnsanlık, ancak bu gerçeklerle yüzleştiğinde sahici bir medeniyet iddiasında bulunabilir.
Hazırlayan: Ahmet Ziya İbrahimoğlu
28.07.2025 OF
Dipnotlar:
[^1]: Denevan, William M. The Native Population of the Americas in 1492, University of Wisconsin Press, 1992, s. 3-5.
[^2]: Mann, Charles C. 1491: New Revelations of the Americas Before Columbus, Vintage Books, 2006, s. 94-95.
[^3]: Cook, Sherburne F. & Borah, Woodrow. Essays in Population History, University of California Press, 1971.
[^4]: Las Casas, Bartolomé de. A Short Account of the Destruction of the Indies, Penguin Classics, 1992.
[^5]: Hemming, John. The Conquest of the Incas, Harcourt, 1970.
[^6]: Stannard, David E. American Holocaust: The Conquest of the New World, Oxford University Press, 1992.
[^7]: Todorov, Tzvetan. The Conquest of America: The Question of the Other, Harper & Row, 1984.
[^8]: Ibid., s. 137-138.
[^9]: Anderson, Benedict. Imagined Communities, Verso, 1983.
[^10]: Galeano, Eduardo. Open Veins of Latin America, Monthly Review Press, 1973.
[^11]: Pagden, Anthony. European Encounters with the New World, Yale University Press, 1993.
[^12]: Mignolo, Walter. The Idea of Latin America, Blackwell Publishing, 2005.
[^13]: Stannard, American Holocaust, s. 118-125.
ترجمة من التركية إلى العربية: 👇
ماضي الغرب المظلم: إبادة جماعية ومجازر منسية…
إبادة منسية في “العالم الجديد”: فاجعة القرنين الخامس عشر والسادس عشر في أمريكا اللاتينية
المقدّمة
منذ أن وطئت أقدام الغزاة الأوروبيين أرض أمريكا اللاتينية في أواخر القرن الخامس عشر، شهدت هذه القارة ما يمكن اعتباره من أعظم الكوارث السكانية في تاريخ البشرية. لم تكن تلك الغزوة مجرّد اجتياحٍ عسكري أو احتلالٍ سياسي، بل كانت في حقيقتها عملية تصفيةٍ عرقية وثقافية وإنسانية شاملة.
هذا المقال يتناول أبعاد هذه الكارثة، من حيث أسبابها وأعداد ضحاياها ونتائجها، معتمداً على مصادر علميّة وتاريخيّة موثوقة، وبأسلوب يوازن بين التحقيق الأكاديمي وسهولة التناول.
أولًا: أرقام الفاجعة
تُقدَّر أعداد السكّان الأصليين في القارة الأمريكية قبيل وصول “كريستوفر كولومبوس” سنة 1492 بما بين 50 إلى 100 مليون نسمة[^1]. لكن بعد قرنٍ واحد فقط، كانت تلك الأعداد قد انخفضت بنسبة تزيد على 90٪ في معظم المناطق، وفي بعضها لم يَبقَ سوى 1 إلى 2٪ من السكان الأصليين[^2].
أمثلة من بعض المناطق:
- المكسيك (إمبراطورية الآزتك): من 25 مليون نسمة عام 1519 إلى نحو 1.3 مليون عام 1570[^3].
- جزيرة هيسبانيولا (هايتي وجمهورية الدومينيكان): انقرض سكانها الأصليون تقريبًا خلال نصف قرن[^4].
- بيرو (أراضي الإنكا): انهار عدد سكانها نتيجة الأوبئة والحروب والعمل القسري[^5].
ويُقدَّر عدد الضحايا بما يتراوح بين 50 إلى 60 مليون إنسان، فيما تؤكد بعض التقديرات أن نسبة من نجا لا تتجاوز 1–2٪ في بعض الأقاليم[^6].
ثانيًا: أسباب الكارثة — ليست الأمراض وحدها
يميل بعض الباحثين الغربيين إلى نسبة هذا الانهيار السكاني إلى انتشار الأمراض الوبائية (كالجدري والحصبة والإنفلونزا). غير أن الحقيقة أكثر تعقيدًا، إذ إن الفناء لم يكن نتيجة الأوبئة فحسب، بل نتيجة سياسات استعمارية ممنهجة، ومنها:
- الاستعباد القسري والعمل الشاق (نظام الإنكوميندا)[^7]،
- المجازر المنظّمة بالسلاح الأوروبي[^8]،
- الاعتداءات الجنسية الجماعية على النساء والفتيات[^9]،
- تدمير مصادر الغذاء المتعمدة والتجويع الممنهج[^10]،
- القمع الثقافي والديني وفرض التنصير القسري وتغيير الأسماء[^11].
هذه العوامل مجتمعةً تُشكّل ما يمكن وصفه بـ”الإبادة المركبة”: جسدية، ثقافية، وروحية.
ثالثًا: تصفية على أساس العِرق والنوع
لم تقتصر سياسة الإبادة على قتل الأفراد، بل استهدفت استئصال نسلهم أيضًا. فقد تعرّضت النساء الأصليات لحملات اغتصابٍ جماعية من قبل الغزاة، ما أدّى إلى ولادة جيل من “الهُجَناء” (Mestizos)، فكان ذلك سببًا في طمس السلالة الأصلية، وتمييع الهويّة العرقية والثقافية[^12].
لقد مُسِخت اللغة والدين والعادات، وضاعت ذاكرة الشعوب بأكملها، لتُدفن مع جثث أمهاتهم وآبائهم.
رابعًا: إبادة منسية — لماذا طُمست الذاكرة؟
على الرغم من فداحة ما وقع، لا تُذكر هذه الكارثة في المحافل الدولية كما تُذكر غيرها من المجازر الحديثة. ومن أسباب ذلك:
- تسويق بعض الدول الغربية لتراثها الاستعماري على أنه “تمدين”،
- التهميش المتواصل للسكان الأصليين حتى اليوم،
- تهميش هذه الوقائع في المدونة التاريخية الغربية.
بينما تؤكد الدراسات الحديثة أن هذه الإبادة من أكبر المذابح في التاريخ الحديث، بل أولها من حيث النطاق والتخطيط[^13].
الخاتمة: الإنسانية تحت ظلال السيف والصليب
ما جرى في أمريكا اللاتينية خلال القرنين الخامس عشر والسادس عشر لا يُعدّ حادثةً تاريخيةً عابرة، بل هو مرآةٌ عاكسةٌ لطبيعة الاستعمار حين يُطلِقُ شهوته للسلطة والثروة دون رادعٍ من ضميرٍ أو دين.
لقد دُفنت شعوبٌ بأكملها تحت تراب الجشع الأوروبي، ومُسِحت لغاتٌ وحضارات، وقُدّمت أجساد النساء والأطفال على مذابح “التقدّم” المزعوم.
وإنّنا إذ نستحضر هذه الفاجعة اليوم، فإنّما نُنصِف التاريخ ونُنصِتُ لصوتِ المظلوم، فليس من الحضارة في شيء أن يُبنى المجد على أنقاض الشعوب، ولا أن يُرفَع الصليب على جماجم الأبرياء.
فمن هم المسؤولون عن هذه الإبادة الجماعية والمجازر؟
١. الدول المسؤولة: القوى الأوروبية الاستعمارية الكبرى
أ. إسبانيا
- منذ رحلة كولومبوس عام 1492 بدأ الاحتلال الإسباني بقيادة الفاتحين وحكام المستعمرات مثل هيرنان كورتيس في المكسيك وفرانسيسكو بيسارو في بيرو، ما أدى إلى إبادة الملايين من السكان الأصليين بصورة مباشرة أو غير مباشرة.
- نظام الإنكيميندا (Encomienda)، المروج كحماية وتعليم ديني مقابل العمل، تحوّل عملياً إلى عبودية قاسية تسبب في وفيات جماعية[^turn0search13^][^turn0reddit21^].
- فرض التنكير الكاثوليكي لقيم ثقافية ولغوية كان جزءاً من محاولات إبادة الهوية الأصلية للشعوب[^turn0search7^][^turn0search0^].
ب. البرتغال
- منذ عام 1500 سيطرت على الأراضي البرتغالية (البرازيل) وارتكبت مجازر بحق الشعوب الأصلية، خصوصًا في منطقة الأمازون.
- استُخدمت القبائل الأصلية في زراعة قصب السكر بظروف استعبادية، ثم استُبدلت بالعبيد القادمين من إفريقيا، ما زاد من التدمير السكاني والثقافي[^turn0search3^].
ج. إنجلترا
- في مستعمرات الساحل الشرقي لأمريكا الشمالية شنّت حروباً منظمة ضد القبائل الأصلية وطردتهم من أراضيهم.
- في القرنين السابع عشر والثامن عشر لجأت لأدوات حرب بيولوجية مثل بطانيات مُلوَّثة بفيروس الجدري لإفناء السكان الأصليين، وهي نوايا ظهرت في مذكرات الجنود وإن لم تُوثق عملياً تأثيرها الكامل[^turn0search2^].
٢. الهوية العرقية المسؤولة: العرق الأبيض الغربي الأوروبي
لم تكن هذه الإبادة نتيجة قرارات فردية، بل ثمرة ثقافة أوروبية راسخة تنبني على:
- “الشعوب الأصلية بدائية ويمكن استعبادهم”،
- “الأرض لمن يُجبرها، لا لمن يمتلكها حقًا”،
- “غير المسيحي لا يُعتبر إنسانًا”.
هذه الأفكار نتاج رؤية عرقية ودينية استعمارية، ارتكزت على مركزية الغرب وتفوّق العرق الأبيض[^turn0reddit21^].
٣. الشرعية الدينية: التبشير الكاثوليكي
- تعاونت الدول الاستعمارية مع الكنيسة في فرض الإيمان بالقوة: الرهبان اليسوعيّون (Cisjvit) والدومينيكانيّون (Dominiken) مارَسوا ضغطًا دينيًا لتقويض الهوية الأصلية، وقمع المعارضين بإبعادهم أو قتلهم.
- هذه الاستراتيجية تُعدّ شكلاً من أشكال الإبادة الروحية التي طمست الهوية الثقافية والدينية للشعوب الأصلية[^turn0search7^][^turn0search6^].
٤. الذهنية المشتركة: أوروبا الاستعمارية
- إلى جانب إسبانيا والبرتغال، امتد التأثير الاستعماري إلى إنجلترا، فرنسا، وهولندا، مما جعل المسؤولية مشتركة بين جميع القوى الأوروبية الغربية ذات النظرة المهيمنة.
- ترتكز هذه الذهنية على أخلاق استعمارية علمانية تبرّر انتهاك الحقوق لأجل المصلحة[^turn0search6^][^turn0search0^].
النتيجة والحكم النهائي
في كارثة أمريكا اللاتينية في القرن الخامس عشر والسادس عشر:
- المسؤولون السياسيون المباشرون: مجمّعات إسبانيا والبرتغال
- المنفذون: المفتوحون الأوروبيون، والقادة الاستعماريون، والرهبان، والمستعمرون
- الأساس الفكري: تفوّق العرق الأبيض ونظرية الغرب المتفوّق
- الجهات المشروّعة ظاهريًا: الكنيسة الكاثوليكية والنخب الثقافية الأوروبية
هذا الفعل لم يكن حدثًا مؤريثًا فقط، بل حجر أساسٍ قذر استخدمته الغرب في بناء حضارته. إن لم نواجه هذه الحقائق، لا نكون قد بنينا حضارة بحق.
أعده: أحمد ضياء إبراهيم أوغلو
٢٨ / ٠٧ / ٢٠٢٥ م مدينة أوف
الحواشي:
[^1]: Denevan, William M. The Native Population of the Americas in 1492, University of Wisconsin Press, 1992, pp. 3–5.
[^2]: Mann, Charles C. 1491: New Revelations of the Americas Before Columbus, Vintage Books, 2006, pp. 94–95.
[^3]: Cook, Sherburne F. & Borah, Woodrow. Essays in Population History, University of California Press, 1971.
[^4]: Las Casas, Bartolomé de. A Short Account of the Destruction of the Indies, Penguin Classics, 1992.
[^5]: Hemming, John. The Conquest of the Incas, Harcourt, 1970.
[^6]: Stannard, David E. American Holocaust: The Conquest of the New World, Oxford University Press, 1992.
[^7]: Todorov, Tzvetan. The Conquest of America: The Question of the Other, Harper & Row, 1984.
[^8]: Ibid., pp. 137–138.
[^9]: Anderson, Benedict. Imagined Communities, Verso, 1983.
[^10]: Galeano, Eduardo. Open Veins of Latin America, Monthly Review Press, 1973.
[^11]: Pagden, Anthony. European Encounters with the New World, Yale University Press, 1993.
[^12]: Mignolo, Walter. The Idea of Latin America, Blackwell Publishing, 2005.
[^13]: Stannard, American Holocaust, pp. 118–125.