Örümcek Ağı ve Kur’an’ın İʿcâzı: Ankebût Sûresindeki Cihanşümul Misal ve Mesajı

1. İlâhî Teşbihin Hikmeti

Kur’ân-ı Kerîm, insanın düşünce ufkunu en basit mahlûklar üzerinden dahi açan eşsiz bir kitaptır. Ankebût Sûresi’nde yer alan örümcek benzetmesi, hem müşriklerin bâtıl güvenlerini teşhir etmiş, hem de bütün çağlara seslenen derin bir mesaj bırakmıştır:

“Allah’tan başkasını dost edinenlerin durumu, kendisine bir yuva edinen örümceğin durumu gibidir. Halbuki yuvaların en çürüğü şüphesiz örümceğin evidir. Keşke bilselerdi!” (Ankebût, 29/41)

2. Müfessirlerin Yorumu

Klasik tefsirler, bu teşbihi farklı boyutlarıyla açıklamıştır:

• Taberî: Putlara güvenmenin faydasızlığını, örümcek ağının zayıflığına benzetir[1].
• İbn Kesîr: Bu bağı, sahibini koruyamayan çürük bir bağ olarak görür[2].
• Fahreddin Râzî: Hem örümcek ağının fizikî zayıflığını, hem de bâtılın manevî aldatıcılığını vurgular[3].

Bu yorumlar, âyetin hem zahirî hem de bâtınî hakikatini ortaya koyar.

3. Dişi Örümceğin Sırrı

Modern zooloji, birçok örümcek türünde dişinin, çiftleşmeden sonra erkeğini öldürdüğünü ortaya koymuştur. Özellikle “karadul” adıyla bilinen Latrodectus cinsi bu yönüyle meşhurdur.

Kur’an’da bu misalin “dişi örümcek” (اِتَّخَذَتْ بَيْتًا) üzerinden verilmesi, tesadüfle açıklanamayacak derecede dikkat çekicidir. Zira 7. yüzyıl Arabistan’ında böylesine ayrıntılı biyolojik bilginin bilinmesi mümkün değildir.

Bu, Kur’an’ın ilmî mucizelerinden biridir: Dişi örümceğin erkeğini öldürmesi gibi, bâtıl da kendisine tutunanı yok eder.

4. Örümcek Ağının İki Yönü: Aldatıcı Tuzak ve Çürük Dayanak

Örümcek ağı hem tuzak hem de zayıflık sembolüdür:

• Tuzak: İnce ve zarif görünür, ama avını içine alıp öldürür. Dünya bağları da böyledir; cazibesiyle aldatır, sonunda esir eder.
• Zayıflık: İnsan eliyle dokunulduğunda kolayca parçalanır. Bâtıl da böyledir; güçlü görünse de gerçekte en zayıf dayanaklardan biridir.

5. İʿcâz Boyutu: Hz. Peygamber’in (sav) Bilmesi Mümkün Olmayan Hakikat

Hz. Muhammed (sav), okuma yazma bilmeyen bir peygamberdi. Zooloji ilminin gelişmediği bir çağda yaşadı. Buna rağmen:

• Örümcek misaliyle güvenilmez bağları tasvir etti,
• Özellikle dişi örümceği zikrederek, modern bilimin yüzyıllar sonra keşfedeceği bir hakikate işaret etti.

🔴 Bu, Kur’an’ın insan sözü değil, Allah kelâmı olduğunun katʿî delillerinden biridir.

6. Evrensel Mesaj

• Allah’tan (cc) başkasına yaslanan herkes, örümcek ağına tutunan böcek gibidir.
• Dünya çıkarları aldatıcı bir tuzak, bâtıl inançlar çürük bir bağdır.
• Gerçek güven ve koruma ancak Allah’ın (cc) ipine sarılmakladır:
  “Kim Allah’a tevekkül ederse, O ona yeter.” (et-Talâk, 65/3).

7. Sonuç

Ankebût Sûresi’nin örümcek teşbihi, tabiatın ilmî hakikatleriyle vahyin mesajını birleştiren mucizevî bir örnektir. İnsana şu hakikati haykırır:

🔹 Hakk’a tutunan kurtulur; bâtıla tutunan yok olur.

🔹 Allah’ın (cc) ipi sağlamdır; örümcek ağı çürük ve yok olmaya mahkûmdur.

Hazırlayan: Ahmet Ziya İbrahimoğlu
20.08.2025 OF

Dipnotlar:

[1] Taberî, Câmiu’l-Beyân, XX, 97.

[2] İbn Kesîr, Tefsîru’l-Kur’ân, VI, 264.

[3] Fahreddin er-Râzî, Mefâtîhu’l-Gayb, XXV, 229.

Enes Aksu Kardeşimiz Şöyle Bir Not Yazdı:👇

Ayette de  اوهن البيوت diye geçiyor, اوهن الخيوط demiyor.

Aslında çok güçlü olan ipten, en zayıf evin yapılması.  Burda da ayrı bir incelik var gibi.

Ne dersiniz?

Enes Kardeşimize Cevaben:👇

Evet,
Ankebût sûresi 41. âyette “اَوْهَنَ الْبُيُوتِ” (evlerin en zayıfı) ifadesi kullanılmış, “اَوْهَنَ الْخُيُوطِ” (iplerin en zayıfı) denmemiştir. Zira modern araştırmalar, örümcek ipliğinin çelikten bile güçlü bir yapıya sahip olduğunu ortaya koymaktadır. Kur’ân, ipliğin sağlamlığına değil; ondan kurulan evin, yani örümceğin barınağının dayanıksızlığına dikkat çekmiştir. Böylece müşriklerin bâtıl dayanakları, dıştan sağlam gibi görünse de aslında bir sığınak olamayacak kadar zayıf olan örümcek eviyle temsil edilmiştir. Bu, Kur’ân’ın eşsiz belagatinin ve hakikati en ince noktasıyla ortaya koyan beyanının zarif bir örneğidir. (Ahmet Ziya)

ترجمة من التركية إلى العربية: 👇

خيط العنكبوت وإعجاز القرآن: المثل والرسالة الكونية في سورة العنكبوت

١. حكمة التشبيه الإلهي

القرآن الكريم كتاب يفتح آفاق الفكر الإنساني حتى من خلال أضعف المخلوقات. فالمثل الوارد في سورة العنكبوت لم يفضح فقط أوهام المشركين واعتمادهم على الباطل، بل ترك كذلك رسالة عميقة تخاطب جميع العصور:

﴿مَثَلُ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْلِيَاءَ كَمَثَلِ الْعَنْكَبُوتِ اتَّخَذَتْ بَيْتًا ۖ وَإِنَّ أَوْهَنَ الْبُيُوتِ لَبَيْتُ الْعَنْكَبُوتِ ۖ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ﴾ (العنكبوت: ٤١)

٢. تفسير المفسّرين

لقد تناول المفسّرون هذا التشبيه بوجوه متعددة:

• الطبري: شبّه بطلان الاعتماد على الأصنام بضعف بيت العنكبوت[1].
• ابن كثير: اعتبره رباطًا واهيًا لا يملك لصاحبه نفعًا ولا حماية[2].
• فخر الدين الرازي: جمع بين ضعف البيت من الناحية المادية وخداع الباطل من الناحية المعنوية[3].

وبذلك يظهر أنّ للآية بُعدين: ظاهرًا يُدرك بالحسّ، وباطنًا يُدرك بالبصيرة.

٣. سرّ أنثى العنكبوت

أثبت علم الحيوان الحديث أنّ أنثى العنكبوت -في كثير من الأنواع- تقتل الذكر بعد التزاوج، كما هو مشهور في نوع Latrodectus المسمى بـ “الأرملة السوداء”.

واللافت أنّ القرآن أتى بالمثل بصيغة الأنثى (اتَّخَذَتْ بَيْتًا)، وهو أمر لم يكن من الممكن إدراكه في بيئة العرب قبل ١٤ قرنًا.

وهذا ممّا يُعدّ من الإشارات العلمية المعجزة في القرآن: كما أنّ أنثى العنكبوت تقتل الذكر، كذلك الباطل يخون من يتشبّث به.

٤. وجهان لبيت العنكبوت: فخّ مخادع ورباط واهٍ

بيت العنكبوت يحمل معنيين عميقين:

• الفخّ: يظهر رقيقًا وجميلاً، لكنه يُهلك الفريسة. كذلك زخارف الدنيا تُغري ثم تستعبد.
• الوهَن: ينهار بأقلّ لمس. كذلك الباطل يبدو قويًّا، لكنه في حقيقته أوهن الروابط.

٥. بُعد الإعجاز: حقيقة يستحيل أن يعلمها النبي ﷺ

النبي محمد ﷺ كان أميًّا لم يدرس علوم الأحياء، وعاش في عصر لم يكن فيه علمٌ بتفاصيل سلوك العناكب. ومع ذلك:

• شبّه أوهام المشركين ببيت العنكبوت،
• وخصّ بالذكر أنثى العنكبوت، إشارةً إلى حقيقة كشفها العلم بعد قرون.

🔴 وهذا برهان قطعي أنّ القرآن ليس كلام البشر، بل هو كلام الله جلّ وعلا.

٦. الرسالة الكونية

• من يعتمد على غير الله فهو كحشرةٍ عالقة في خيط العنكبوت.
• متاع الدنيا فخّ خادع، والباطل رباط واهٍ.
• أما الأمان الحقيقي فهو في الاعتصام بحبل الله:
  ﴿وَمَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ﴾ (الطلاق: ٣).

٧. الخاتمة

إن مثل العنكبوت في سورة العنكبوت يجمع بين الحقائق العلمية في الطبيعة والرسائل الإيمانية في الوحي، ليؤكّد:

🔹 من يتمسّك بالحق ينجو، ومن يتشبّث بالباطل يهلك.

🔹 حبل الله متين، وبيت العنكبوت واهٍ وزائل.

أعده: أحمد ضياء إبراهيم أوغلو

٢٠ / ٠٨ / ٢٠٢٥ م في مدينة أوف

الحواشي:

[1] الطبري، جامع البيان، ج ٢٠، ص ٩٧.

[2] ابن كثير، تفسير القرآن العظيم، ج ٦، ص ٢٦٤.

[3] فخر الدين الرازي، مفاتيح الغيب، ج ٢٥، ص ٢٢٩.

كتب أخونا أنس أقصو الملاحظة الآتية:👇

في الآية جاء التعبير بـ أَوْهَنَ الْبُيُوتِ، ولم يقل: أَوْهَنَ الْخُيُوطِ.

فمن خيطٍ شديد القوّة، يُبنى أضعفُ بيت. وهنا دقّة بديعة. ما رأيكم؟

جوابًا على أخينا أنس:👇

نعم، في سورة العنكبوت، الآية 41، استُخدم التعبير: «أَوْهَنَ الْبُيُوتِ» (أضعف البيوت)، ولم يُقل: «أَوْهَنَ الْخُيُوطِ» (أضعف الخيوط). وذلك لأنّ الدراسات الحديثة قد أثبتت أنّ خيط العنكبوت أقوى من الفولاذ. فالقرآن لم يُشر إلى ضعف الخيط، بل إلى ضعف البيت المبني منه، أي مأوى العنكبوت، الذي لا يُغني ولا يَمنع. وبهذا شُبّهت أوهام المشركين واعتمادهم على الباطل، الذي يبدو من الظاهر متينًا، ولكنه في حقيقته أوهن من بيت العنكبوت. وهذا مثال من أمثلة بلاغة القرآن الفريدة وبيانه البديع الذي يُظهر الحقيقة بأدقّ تفاصيلها. (أحمد ضياء)

The Spider’s Web and the Qur’an’s Iʿjāz: The Universal Parable and Message in Sūrat al-ʿAnkabūt

1. The Divine Wisdom of the Parable

The Noble Qur’an is a book that expands the human horizon of thought even through the weakest of creatures. The parable of the spider in Sūrat al-ʿAnkabūt not only exposed the futility of the polytheists’ reliance on false deities but also conveyed a profound message that addresses all ages:

“The likeness of those who take protectors besides Allah is like that of the spider who takes a house; and indeed, the frailest of houses is the house of the spider, if only they knew.” (al-ʿAnkabūt, 29:41)

2. Interpretations of the Classical Exegetes

Classical exegetes interpreted this parable in different dimensions:

• Al-Ṭabarī: likened the futility of relying on idols to the weakness of the spider’s web[1].
• Ibn Kathīr: considered it a frail bond that brings neither benefit nor protection to its adherent[2].
• Fakhr al-Dīn al-Rāzī: highlighted both the physical frailty of the web and the spiritual deception of falsehood[3].

Thus, the verse holds both an outward meaning grasped by the senses and an inward truth comprehended by insight.

3. The Secret of the Female Spider

Modern zoology has demonstrated that in many species of spiders, the female kills the male after mating, as is especially known in the case of the Latrodectus genus, commonly called the “black widow.”

It is striking that the Qur’an presents the parable in the feminine form – “the female spider” (ittakhadhat baytan). Such a detail could not have been known in the Arabian environment of the 7th century.

This is an aspect of the Qur’an’s scientific iʿjāz: Just as the female spider kills the male, so too does falsehood betray those who cling to it.

4. Two Aspects of the Spider’s Web: A Deceptive Trap and a Frail Support

The spider’s web conveys two profound symbolic meanings:

• A Trap: It appears delicate and beautiful, yet it ensnares and destroys its prey. Likewise, the adornments of the world seduce, then enslave.
• Frailty: It collapses at the slightest touch. Similarly, falsehood may seem powerful, but in reality, it is the weakest of bonds.

5. The Dimension of Iʿjāz: A Truth Impossible for the Prophet ﷺ to Know

The Prophet Muḥammad ﷺ was unlettered, and he lived in a time with no knowledge of arachnid biology. Yet:

• He likened the illusions of the polytheists to the spider’s web,
• And the Qur’an specifically mentioned the female spider, alluding to a biological reality only discovered centuries later.

🔴 This stands as a categorical proof that the Qur’an is not the word of man, but the Word of God Almighty.

6. The Universal Message

• Whoever relies on others besides Allah is like an insect caught in the spider’s web.
• Worldly possessions are a deceptive snare, and false beliefs are a frail support.
• True protection lies only in clinging to Allah’s rope:
  “And whoever places his trust in Allah, He is sufficient for him.” (al-Ṭalāq, 65:3)

7. Conclusion

The parable of the spider in Sūrat al-ʿAnkabūt unites scientific realities of nature with the spiritual truths of revelation, affirming:

🔹 He who holds fast to truth is saved, and he who clings to falsehood is ruined.

🔹 Allah’s rope is firm; the spider’s web is frail and destined to vanish.

Ahmet Ziya İbrahimoğlu
20.08.2025 OF

References

[1] al-Ṭabarī, Jāmiʿ al-Bayān, vol. 20, p. 97.

[2] Ibn Kathīr, Tafsīr al-Qurʾān al-ʿAẓīm, vol. 6, p. 264.

[3] Fakhr al-Dīn al-Rāzī, Mafātīḥ al-Ghayb, vol. 25, p. 229.

Our brother Enes Aksu wrote the following note:👇

In the verse, it is expressed as “awhana al-buyūt” (the weakest of houses), not “awhana al-khuyūt” (the weakest of threads).

Thus, from a thread of great strength, the weakest house is built. There is a subtle precision here. What do you think?

In response to our brother Enes:👇

Indeed, In Sūrat al-‘Ankabūt, verse 41, the Qur’ān uses the expression “awhana al-buyūt” (the weakest of houses) rather than “awhana al-khuyūt” (the weakest of threads). Modern research has shown that the spider’s silk is stronger than steel. The Qur’ān does not draw attention to the weakness of the thread, but rather to the frailty of the house built from it — the spider’s dwelling, which cannot serve as true protection. In this way, the false supports of the polytheists are likened to the spider’s house: seemingly strong on the outside, but in reality too fragile to offer refuge. This is a fine example of the Qur’ān’s unique eloquence and its exquisite expression that unveils truth in its most delicate detail. (Ahmet Ziya)