Müstakil Bir Nazarla, İslâmî Zaviyeden Yemen’de Yaşananları Değerlendirmek
Hazırlayan: Ahmet Ziya İbrahimoğlu
1. Giriş: Yemen’in Yeri, Hikmeti ve Günümüzdeki İmtihanı
Yemen, İslâm tarihinin en kadîm ve bereketli diyarlarından biridir. Bu topraklar sadece stratejik konumu ile değil, aynı zamanda ümmetin kültürel, ilmî ve hikmetî mirasıyla da önem taşır. Resûlullah ﷺ şöyle buyurmuştur:
“İman Yemenlidir, hikmet de Yemenlidir.”[^1]
Bu hadis, Yemen halkının İslâm’a olan samimî bağlılığını ve bu diyarın ümmete kattığı hikmetli tecrübeyi ortaya koyar.
Ne var ki Yemen, son yarım asırdır iç çekişmeler, ayrılıkçı eğilimler, dış müdahaleler ve yoksullukla sarsılmış; bugün ise hem halk hem de ümmet için bir imtihan sahası hâline gelmiştir. Buradaki çatışmalar, sırf mezhebî veya kabileler arası çekişme değildir. Aksine, dış güçlerin nüfuz mücadelesi ile içerideki hiziplerin birleşen fitneleri, ülkeyi karmaşık ve uzun süreli bir buhrana sürüklemiştir.
Bir mü’min için Yemen’deki bu hadiseyi anlamak, hangi tarafın ümmetin birlik ve adaletine hizmet ettiğini, hangisinin dünyevî çıkar ve yabancı hesaplarla hareket ettiğini idrak etmekten geçer. Bu nedenle meseleye müstakil bir nazarla, sadece siyasi veya mezhebî perspektife saplanmadan, İslâmî zaviyeden yaklaşmak zarurîdir.
Yemen’in tarihi ve coğrafi konumu, onun ümmet için imtihan ve ibret sahası olmasını sağlamış; fakat dış müdahaleler ve mahallî çatışmalar bu imtihanı daha da karmaşık hâle getirmiştir. Bu bakımdan, Yemen’de yaşananlar sadece yerel bir mesele değil, bütün ümmetin dikkatle izlemesi gereken bir durumdur.
2. Yemen’de Çatışmanın Arka Planı: Birlikten Çözülen Yapıya Doğru
Yemen’in yakın tarihinde, özellikle 1990’da Kuzey ve Güney Yemen’in birleşmesiyle yeni bir dönem başlamış; ancak siyasî ve iktisadî gerilimler kısa sürede gün yüzüne çıkmıştır.
- 1994 Yaz Savaşı: Güney’in önde gelen lideri Ali Sâlim el-Beyd’in öncülüğünde ayrılık ilan edilmiş; Cumhurbaşkanı Ali Abdullah Sâlih’in kuvvetleri bu hareketi bastırmış ve Aden’i ele geçirerek birliği zorla tahkim etmiştir.[2]
- Bu savaşın ardından Güney’de “el-Hirâk el-Cenûbî” (Güney Hareketi) adıyla süregelen bir muhalefet doğmuş; başlangıçta siyasi ve barışçı olan bu hareket zamanla silahlı unsurları da ihtiva eden bir yapıya dönüşmüştür.[3]
- Bu tarihî kırgınlık ve ayrılıkçı eğilimler, günümüzdeki iç savaşın derin köklerinden biridir.
3. Husîlerin Yükselişi ve İran ile Bağlantısı
Yemen’in kuzeyindeki Zeydî kökenli Husî hareketi, başlangıçta mahalli bir dinî-siyasal akım iken zamanla İran’ın maddî ve askerî desteğiyle büyümüştür.[4]
- 2014’te başkent San‘a’yı ele geçirerek ülke siyasetinin seyrini değiştirmiştir.
- Husîler, görünürde emperyalizme karşı söylemler geliştirse de fiiliyatta İran’ın mahallî vekil unsuru olarak hareket etmekte; Yemen’deki fitneyi derinleştirmekte ve halkın iradesini zayıflatmaktadır.[5]
4. Mahallî Müdahaleler: Suudi Arabistan, ABD, İngiltere ve Diğerleri
Yemen’in kaderi, özellikle kuzeydeki kabile yapısı ve güneydeki stratejik limanlar sebebiyle mahallî güçlerin müdahalelerine sahne olmuştur:
- Suudi Arabistan, uzun ve geçirgen sınırları ile aşiret bağlarını kullanarak Yemen’de nüfuz tesis etmiştir. Riyad, Haşid, Bekîl, Ma‘rib ve Cevf bölgelerindeki aşiret liderleriyle ittifaklar kurarak Sana’daki merkezi otoriteye karşı denge unsuru oluşturmuş; bunu mali yardımlar ve siyasî nüfuz yoluyla gerçekleştirmiştir.[6]
- Bu politika, “Yemen’i güçlü değil, fakat idare edilebilir derecede zayıf tutma” stratejisi olarak tanımlanmıştır.[7]
- 1994 Yaz Savaşı sırasında Suudi Arabistan resmî olarak tarafsız görünse de, fiilen Güney’i dolaylı biçimde desteklemiş, böylece Başkan Sâlih’in Körfez Savaşı sonrasındaki güçlenmesini frenlemiştir.[8]
- ABD ve İngiltere ise Aden Körfezi ve Bâbülmendeb Boğazı gibi deniz yollarını güvence altına almak için Yemen’de etkinlik göstermiş; barışa değil, stratejik denetime öncelik vermiştir.[9]
5. İsrail’in Mahallî Stratejideki Rolü
Yemen doğrudan İsrail ile savaş hâlinde olmamakla birlikte, Bâbülmendeb Boğazı üzerinden geçen deniz yolları İsrail’in güvenlik hesaplarında kritik bir mevkiye sahiptir:
- İsrail, Husî saldırılarını bahane ederek Kızıldeniz’deki askerî ve istihbarî varlığını artırmış; ABD ile müşterek adımlar atmıştır.[10]
- Bu durum, Yemen’deki çatışmanın yalnızca mahalli veya mezhebî bir mesele olmadığını, dünya devletlerini ilgilendiren ve mahallî stratejik hesaplarla iç içe geçtiğini ortaya koymaktadır.
6. Yemen İçindeki Dini ve Siyasî Çeşitlilik
Husîlere karşı cephe yekpare değildir:
- Bu cephede, merhum Abdülmecîd ez-Zindânî gibi samimi din âlimlerinin öncülük ettiği İslâmî hareketler bulunmakta;
- Bunun yanı sıra, dünyevî menfaatler ve iktidar hesapları peşinde koşan gruplar da mevcuttur.[11]
7. İbret ve Yol Gösterici Sonuçlar
Yemen örneği, ümmet için önemli dersler ihtiva eder:
- İç İhtilafların Fitnesi: Kardeş kavgası, dış güçlere fırsat doğurur.
- Mahallî Müdahalelerin İstismarı: Dış desteğe yaslanmak, halkın iradesini zayıflatır.
- Ümmetin Ortak Mesuliyeti: Yangını söndürmek sadece Yemenlilerin değil, ümmetin görevidir.
- Müstakil Bir Şuur: Hiçbir dış güç çıkarı, ümmetin maslahatından üstün olamaz; adalet ve kardeşlik esaslı çözüm iradesi şarttır.
28.09.2025 – OF
Kaynakça ve Dipnotlar:
[^1]: Buhârî, “Fedâilü’l-Ashâb”, 7; Müslim, “İman”, 81.
[^2]: Paul Dresch, A History of Modern Yemen, Cambridge University Press, 2000, s. 203-210.
[^3]: Sarah Phillips, Yemen and the Politics of Permanent Crisis, Routledge, 2011, s. 85-93.
[^4]: International Crisis Group, “Yemen’s al-Houthi Movement in the Wake of the Arab Spring,” Middle East Report No. 154, 2013.
[^5]: Gawdat Bahgat, “Iran’s Policy Toward the Red Sea and the Horn of Africa”, Middle East Policy, 2017.
[^6]: Gerd Nonneman, “Saudi-Yemeni Relations: Domestic Structures and Foreign Influence,” Middle East Journal, Vol. 41, No. 4 (1987), s. 635-654.
[^7]: Joseph Kostiner, “Yemen: The Tortuous Quest for Unity,” The Middle East Journal, Vol. 48, No. 3 (1994), s. 405-421.
[^8]: Sheila Carapico, “Yemen between War and Peace,” MERIP Reports, No. 195 (1995), s. 2-5.
[^9]: Jeremy M. Sharp, “Yemen: Background and U.S. Relations,” Congressional Research Service, 2021.
[^10]: Seth J. Frantzman, “Israel’s Concerns over the Red Sea amid Houthi Threats,” The Jerusalem Post, 2022.
[^11]: Charles Schmitz, “The Rise and Fall of the Islah Party,” Middle East Policy, Vol. 22, No. 4 (2015), s. 76-89.
ترجمة من التركية إلى العربية: 👇
من منظور مستقل، وتحت زاوية إسلامية: تقييم ما يجري في اليمن
إعداد: أحمد ضياء إبراهيم أوغلو
1. المقدمة: مكانة اليمن، حكمته وامتحانه الحالي
اليمن، عبر تاريخ الإسلام، كان أرض بركة ومركزًا للعلم والحكمة، لا يقتصر أهميته على موقعه الاستراتيجي فحسب، بل يشمل أيضًا إرثه الثقافي والديني الذي أغنى الأمة الإسلامية على مرّ القرون. قال رسول الله ﷺ:
«الإيمان يماني والحكمة يمانية»[^1]
هذا الحديث الشريف يُبرز إخلاص شعب اليمن في الإسلام والحكمة التي أضافها هذا البلد إلى الأمة.
لكن اليمن، خلال نصف القرن الأخير، عانى من صراعات داخلية، وتدخلات محلية وأجنبية، وفقر متفشٍ؛ وأصبح اليوم ساحة امتحان لكل من الشعب والأمة. النزاعات في اليمن ليست مجرد خلافات مذهبية أو قبلية، بل هي نتيجة تداخل مصالح القوى الخارجية مع الانقسامات المحلية، مما حوّل البلاد إلى حالة مستمرة من الاضطراب والفوضى.
بالنسبة للمؤمن، يكمن فهم هذا الواقع في تمييز من يخدم وحدة الأمة وعدالتها، ومن يتحرك وفق مصالح دنيوية وحسابات خارجية. لذا، من الضروري تبنّي نظرة مستقلة، بعيدًا عن الانحياز السياسي الضيق، وقراءة الأحداث تحت زاوية إسلامية واضحة.
موقع اليمن التاريخي والجغرافي جعله أرض امتحان وعبرة للأمة، والتدخلات الخارجية والصراعات المحلية زادت هذا الامتحان تعقيدًا، ما يجعل متابعة أحداثه ضرورية لجميع المسلمين.
2. خلفية الصراع: من الوحدة إلى البنية الممزقة
في التاريخ القريب، بدأت مرحلة جديدة مع اتحاد شمال وجنوب اليمن عام 1990، لكن التوترات السياسية والاقتصادية ظهرت سريعًا:
- حرب صيف 1994: أعلن زعيم الجنوب علي سالم البيض الانفصال، فقامت قوات الرئيس علي عبد الله صالح بقمع هذه الحركة والسيطرة على عدن، مؤكدًا الوحدة بالقوة.[2]
- بعد الحرب، نشأت حركة الحراك الجنوبي كمقاومة سلمية وأحيانًا مسلحة ضد السلطة المركزية.[3]
- هذه الانقسامات التاريخية تشكل جزءًا من جذور الصراع الحالي في اليمن.
3. صعود الحوثيين وعلاقة إيران
حركة الحوثي في شمال اليمن، المشتقة من الزيدية، كانت حركة محلية دينية سياسية، لكنها نمت بدعم إيراني ملموس، وسيطرت على صنعاء عام 2014، مغيرةً مسار اليمن السياسي.[4]
- الحوثيون، رغم شعاراتهم المناهضة للغرب، أصبحوا أداة محلية لإيران، مما عمّق الفتنة وأضعف إرادة الشعب.[5]
4. التدخلات المحلية: السعودية، أمريكا، بريطانيا وغيرها
اليمن شهد تدخلات محلية متعددة:
- السعودية، استغلت الحدود الطويلة والعلاقات القبلية لتكوين تحالفات مع زعماء قبائل حاشد وبكيل ومأرب والجوف، مقدمًا دعمًا ماليًا وسياسيًا، لخلق شبكة ولاءات موازية للسلطة في صنعاء.[6]
- هذه السياسة وُصفت بأنها “إبقاء اليمن ضعيفًا لكن مستقرًا”.[7]
- خلال حرب صيف 1994، بدت السعودية محايدة رسميًا لكنها دعمت الجنوب غير مباشرًا لإضعاف الرئيس صالح.[8]
- الولايات المتحدة وبريطانيا ركزتا على حماية طرق التجارة في البحر الأحمر والخليج، مع منح الأولوية للأمن الاستراتيجي أكثر من السلام الداخلي.[9]
5. دور إسرائيل في الاستراتيجية المحلية
إسرائيل، رغم عدم مشاركتها المباشرة، تحتل مضيق باب المندب موقعًا استراتيجيًا:
- استغلت إسرائيل الفوضى في اليمن لتعزيز وجودها العسكري والاستخباراتي بالتعاون مع الولايات المتحدة.[10]
- هذا يوضح أن النزاع في اليمن مرتبط بحسابات استراتيجية محلية وعالمية وليس مجرد صراع داخلي.
6. التنوع الديني والسياسي في اليمن
مواجهة الحوثيين ليست متجانسة:
- هناك جماعات ملتزمة، على خطى الراحل عبد المجيد الزنداني، بينما تتبع جماعات أخرى مصالح دنيوية وسياسية.[11]
7. الدروس والعبر
أمثلة اليمن توفر للأمة الإسلامية عدة دروس:
- فتنة الانقسامات الداخلية: الصراعات بين المسلمين تفتح المجال للتدخل الخارجي.
- استغلال التدخلات المحلية: الاعتماد على القوى الخارجية يضعف الإرادة الوطنية.
- مسؤولية الأمة المشتركة: واجب الأمة إخماد الفتنة ودعم السلام.
- الوعي المستقل: لا مصالح القوى الخارجية تتفوق على مصلحة الأمة؛ العدالة والوحدة أساس الحل.
28.09.2025 – OF
المراجع والحواشي:
[^1]: Buhârî, “Fedâilü’l-Ashâb”, 7; Müslim, “İman”, 81.
[^2]: Paul Dresch, A History of Modern Yemen, Cambridge University Press, 2000, pp. 203-210.
[^3]: Sarah Phillips, Yemen and the Politics of Permanent Crisis, Routledge, 2011, pp. 85-93.
[^4]: International Crisis Group, “Yemen’s al-Houthi Movement in the Wake of the Arab Spring,” Middle East Report No. 154, 2013.
[^5]: Gawdat Bahgat, “Iran’s Policy Toward the Red Sea and the Horn of Africa”, Middle East Policy, 2017.
[^6]: Gerd Nonneman, “Saudi-Yemeni Relations: Domestic Structures and Foreign Influence,” Middle East Journal, Vol. 41, No. 4 (1987), pp. 635-654.
[^7]: Joseph Kostiner, “Yemen: The Tortuous Quest for Unity,” The Middle East Journal, Vol. 48, No. 3 (1994), pp. 405-421.
[^8]: Sheila Carapico, “Yemen between War and Peace,” MERIP Reports, No. 195 (1995), pp. 2-5.
[^9]: Jeremy M. Sharp, “Yemen: Background and U.S. Relations,” Congressional Research Service, 2021.
[^10]: Seth J. Frantzman, “Israel’s Concerns over the Red Sea amid Houthi Threats,” The Jerusalem Post, 2022.
[^11]: Charles Schmitz, “The Rise and Fall of the Islah Party,” Middle East Policy, Vol. 22, No. 4 (2015), pp. 76-89.
