İslam Tek Evliliği mi, Çok Evliliği mi Tavsiye Ediyor?

Kur’an ve Sünnet Işığında Nikâh Sayısının Şer‘î Değerlendirmesi

✦ Giriş

İslam toplumlarında evlilik müessesesi yalnızca ferdi bir tercih değil, aynı zamanda ahlâkî, sosyal ve içtimai bir sorumluluk alanıdır. Bu bağlamda “tek eşlilik mi, çok eşlilik mi tercih edilmelidir?” sorusu, hem geçmişte hem günümüzde önemli tartışmalara yol açmıştır. Bu makalede Kur’ân-ı Kerîm, sahih sünnet ve fıkhî içtihatlar ışığında meselenin hükmî ve ahlâkî boyutu ele alınacaktır.

✦ 1. Kur’ân’a Göre Evlilik ve Eş Sayısı

Kur’ân-ı Kerîm, evliliği teşvik ederken aynı zamanda sosyal sorumluluğu da gözetir. Nisâ sûresi 3. ayette şöyle buyrulmuştur:

“Eğer yetim kızlar hakkında adaletsizlikten korkarsanız, o hâlde size helâl olan kadınlardan ikişer, üçer ve dörder olmak üzere nikâhlayın. Eğer (aralarında) adaletli olamamaktan korkarsanız, o zaman bir tane (ile yetinin)…” (Nisâ 4/3)

Bu ayet çok eşliliğe izin verir, fakat hemen ardından adalet şartı koşarak bu izni sınırlamıştır. Aynı sûrede daha sonra şu uyarı yapılır:

“Kadınlar arasında adaleti asla tam gerçekleştiremezsiniz; ne kadar isteseniz de…” (Nisâ 4/129)

Bu iki ayet birlikte değerlendirildiğinde çok açık bir ilke ortaya çıkar: Adaletli davranamayacak olanlar için tek eşle yetinmek, Kur’an’ın tavsiye ettiği güvenli ve mutedil yoldur【1】.

✦ 2. Hz. Peygamber’in Uygulaması

Hz. Peygamber (s.a.v), 25 yıl boyunca sadece Hz. Hatice ile evli kalmış ve onun vefatına kadar başka bir evlilik yapmamıştır【2】. Bu yönüyle Peygamberimizin hayatının büyük bir kısmı tek eşlilikle geçmiştir.

Daha sonraki çok eşlilikleri ise:
• Dul kadınların korunması,
• Akrabalık bağlarının güçlendirilmesi,
• Siyasi hikmetler,
• İçtimai örneklik gibi
şer‘î, ahlâkî ve sosyolojik gerekçelere dayalıdır【3】.

Dolayısıyla bu evlilikler asla şahsi arzu veya nefsanî tatmin maksatlı değildir.

✦ 3. Fıkhî Görüşler

İslam hukukunda çok eşlilik bir ruhsattır, farz veya sünnet değildir. Bu konuda İmam Nevevî şöyle der:

“Dört kadınla evlenmek, mubah bir izindir. Tercih edilmesi gerekmez; zira tek kadınla evlilikte huzur, sekinet ve istikrar vardır.”【4】

Ayrıca bazı fukaha, günümüzde çoğu insanın adaletli davranamayacağı gerekçesiyle çok eşliliğin harama yakın mekruh olabileceğini savunmuştur【5】.

✦ 4. Sosyal Gerçeklik ve Ahlâkî Mesele

Günümüz toplumlarında çok eşlilik, çoğu zaman:
• Adaletin sağlanamaması,
• Aile yapısının dağılması,
• Çocukların ihmal edilmesi gibi olumsuz sonuçlar doğurmaktadır.

Bu sebeple Kur’an’daki ruhsat zaruret ve maslahat ilkeleri bağlamında anlaşılmalıdır.

✦ 5. Sonuç

İslam, evliliği arzuya değil, adalete ve sorumluluğa bağlamıştır. Kur’an çok eşliliğe mutlak değil, şartlı bir izin vermiş; adaletin zedeleneceği durumlarda ise tek eşliliği tavsiye etmiştir.

🔹 Hz. Peygamber’in hayatı, bu konuda en güzel örnektir: Uzun yıllar boyunca tek eşli bir evlilik sürdürmüş, çok eşlilik ise zorunlu içtimai gerekçelere dayanmıştır.

🔹 Günümüzde adalet şartını sağlayamayacak olan fertler için tek evlilik hem ahlâkî hem dinî olarak daha üstündür.

Hazırlayan: Ahmet Ziya İbrahimoğlu
10.07.2025 OF

📚 Dipnotlar
1. Elmalılı Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’an Dili, Nisa 4/3 ve 4/129 tefsiri.
2. İbn Hişâm, Sîretü’n-Nebî, c.1, s. 190-192.
3. Mahmud Esad Coşan, Peygamberimizin Aile Hayatı, s. 61-77.
4. Nevevî, el-Mecmûʻ, c.16, s. 222.
5. Ali Bardakoğlu, “İslam’da Çok Eşlilik”, Diyanet İlmi Dergi, C. 34, S. 2.

Okuduğunuz Bu Yazıdan Sonra Aşağıdaki Yazımı da Okumanızı Tavsiye Ederim:👇https://www.aynamayansiyanlar.com/makalelerim/islamda-kadin-ve-erkegin-yeri-esitlik-degil-adalet/

ترجمة من التركية إلى العربية: 👇

هل يُوصِي الإسلام بالزواج الأحادي أم بتعدد الزوجات؟
تقييم شرعي لعدد الزوجات في ضوء القرآن والسنة

✦ المقدمة

إن مؤسسة الزواج في المجتمعات الإسلامية ليست مجرد خيار فردي، بل هي ميدان للمسؤولية الأخلاقية والاجتماعية والمجتمعية. ومن هذا المنطلق، كان سؤال “هل يُفضّل الزواج الأحادي أم التعدد؟” موضوع نقاش واسع في الماضي والحاضر. وفي هذا المقال، سيتم تناول الأبعاد الشرعية والأخلاقية لهذه المسألة في ضوء القرآن الكريم والسنة الصحيحة واجتهادات الفقهاء.

✦ ١. الزواج وعدد الزوجات في القرآن الكريم

يُشجّع القرآن الكريم على الزواج، آخذاً بعين الاعتبار المسؤولية الاجتماعية. يقول تعالى في سورة النساء، الآية ٣:

﴿فَانكِحُوا مَا طَابَ لَكُم مِّنَ النِّسَاءِ مَثْنَىٰ وَثُلَاثَ وَرُبَاعَ ۖ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَوَاحِدَةً﴾ (النساء: ٣)

تُبيح هذه الآية التعدد، لكنها تقيده فورًا بشرط العدل. ثم يُؤكِّد القرآن على صعوبة تحقيق هذا العدل في قوله:

﴿وَلَن تَسْتَطِيعُوا أَن تَعْدِلُوا بَيْنَ النِّسَاءِ وَلَوْ حَرَصْتُمْ﴾ (النساء: ١٢٩)

ومن خلال الجمع بين الآيتين، يتضح مبدأ قرآني صريح: من لا يقدر على تحقيق العدل فليكتفِ بزوجة واحدة، وهذا هو السبيل الآمن والمعتدل الذي يُوصي به القرآن【١】.

✦ ٢. تطبيق النبي ﷺ

لقد عاش النبي ﷺ خمسةً وعشرين عامًا مع السيدة خديجة رضي الله عنها ولم يتزوّج عليها حتى وفاتها【٢】، وهذا يُظهر أن أغلب حياته كانت في إطار الزواج الأحادي.

أما تعدد زوجاته في ما بعد، فقد كان لأسباب شرعية وأخلاقية واجتماعية، مثل:
• رعاية الأرامل،
• توطيد أواصر القربى،
• الحكم السياسية،
• تقديم النموذج المجتمعي【٣】.

وبالتالي، فإن زواجه بعد خديجة لم يكن بدافع شخصي أو إشباعٍ نفسي.

✦ ٣. آراء الفقهاء

تعدد الزوجات في الفقه الإسلامي هو رخصة، وليس فرضًا ولا سُنّة. قال الإمام النووي في ذلك:

“الزواج بأربع نساء هو من باب الإباحة، وليس من الأفضلية؛ لأن في الزواج بواحدة سكينة وطمأنينة واستقرار.”【٤】

وقد ذهب بعض الفقهاء المعاصرين إلى أن التعدد في زماننا قد يكون مكروهًا قريبًا من الحرام، بسبب تعذّر تحقيق العدل【٥】.

✦ ٤. الواقع الاجتماعي والأبعاد الأخلاقية

في المجتمعات المعاصرة، يترتب على التعدد غالبًا آثار سلبية مثل:
• عدم تحقق العدل بين الزوجات،
• تفكك الأسرة،
• إهمال الأبناء.

لذلك، يجب فهم رخصة التعدد في القرآن في إطار الضرورة والمصلحة، لا الهوى والرغبة.

✦ ٥. الخاتمة

لقد ربط الإسلام الزواج بالعدل والمسؤولية، لا بالهوى والرغبة. وأعطى القرآن الإذن بالتعدد بشروط، لا بإطلاق؛ وأوصى بالزواج الأحادي إذا لم تُتحقَّق شروط العدل.

🔹 وسيرة النبي ﷺ خير مثال في هذا الباب؛ فقد عاش فترة طويلة في زواج أحادي، وكان تعدده لاحقًا بدوافع مجتمعية مشروعة.

🔹 وفي عصرنا، فإن من لا يستطيع الوفاء بشرط العدل، فزواجه بواحدة هو الأفضل أخلاقيًّا ودينيًّا.

📚 الهوامش:
1. تفسير نداء الحق، محمد حميد الله، تفسير الآيتين ٣ و١٢٩ من سورة النساء.
2. ابن هشام، سيرة النبي، ج ١، ص ١٩٠-١٩٢.
3. محمود أسعد جوشان، حياة النبي الأسرية، ص ٦١-٧٧.
4. النووي، المجموع، ج ١٦، ص ٢٢٢.
5. علي برداك أوغلو، “تعدد الزوجات في الإسلام”، مجلة الشؤون الدينية العلمية، ج ٣٤، عدد ٢.

أعده: أحمد ضياء إبراهيم أوغلو
١٠ / ٠٧ / ٢٠٢٥ م أوف